54 năm sau ngày nhà lãnh đạo Cộng sản Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, thi hài của ông vẫn còn trưng bày trong lăng Ba Đình, bất chấp di nguyện được hỏa táng của ông trước khi lìa trần.
Di chúc Hồ Chí Minh
"Lần đầu tiên tôi nhìn thấy thi thể của ông Hồ đang nằm đó, trong một không khí rấ t l à trang trọng. Từng đoàn người và o vi ếng và tôi nhận thấy đa số đều bật kh ó c khi nhìn thấy thi hài thì tô i c ũng xúc động theo.
Là một người nghiên cứu lị ch s ử, mình được chạm mặt, được thấy một nhân vậ t l ị ch s ử thì cảm xúc đó n ó lớn hơn là mình đọc trong sá ch b áo."
Ông Đinh Kim Phúc, cựu giảng viên bộ môn lịch sử, trường Đại học Mở TPHCM, kể về lần đầu ông được ra Hà Nội viếng Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh hồi năm 1986.
"Những nước theo chế độ Cộng sản thì l ã nh tụ rấ t l à quan trọng. Niềm tin và o l ã nh tụ và biểu tượng của l ã nh tụ là sức mạnh để tậ p h ợp cả tất cả các lực lượng để mà chi ến đấu cho cái khẩ u hi ệu đề ra từ ban đầu.
Mặc d ù di ch úc củ a Ch ủ tịch Hồ Chí Minh là sau khi ông mất phải hỏa táng, nhưng mà một trong những lý do khiến Ban chấ p h ành T rung ương Đảng lúc bấy giờ quyết định gìn giữ thi hà i c ủ a c ủ a Ch ủ tịch Hồ Chí Minh là vì đồng bào miền Nam rất nhiều ngườ i ch ưa gặ p m ặt, ch ưa thấy mặt tận mắt hình ảnh củ a Ch ủ tịch Hồ Chí Minh. Do đó, Ban Chấ p h ành Trung ương quyết định giữ gìn thi hà i c ủ a Ch ủ tịch Hồ Chí Minh."
Trong di chúc của mình, ông Hồ Chí Minh nêu mong muốn về vấn đề an nghỉ sau khi qua đời rằng "Sau khi tôi đã qua đờ i, ch ớ nên tổ chức điếu phúng linh đình, để khỏi l ã ng phí thì giờ và tiền bạc của nhâ n d ân. Tôi yê u c ầu thi hài tôi được đốt đi, tức là "hỏa táng". Tôi mong rằng cá ch " hỏa táng" sau này sẽ được phổ biến. Vì như thế đối với người sống đã tốt về mặt vệ sinh, lại không tốn đất ruộng. Khi ta có nhiều điện, thì "điện táng" càng tốt hơn."
Ý chí của Đảng
Dù ông Hồ Chí Minh có nguyện vọng được hoả táng, tuy nhiên thực tế cho thấy lãnh đạo Đảng Cộng sản và chính phủ Việt Nam qua các thời kỳ cho đến tận ngày nay vẫn chưa có ý định thực hiện điều đó.
Văn phòng Chính phủ Hà Nội, hôm 24/8/2023 ban hành Thông báo số 351 của Thủ tướng yêu cầu các bộ như Bộ Quốc phòng, Bộ Xây dựng, Bộ Văn hoá thể thao và du lịch… kết hợp làm việc, nhằm đảm bảo nhiệm vụ giữ gìn lâu dài, bảo vệ tuyệt đối an toàn thi hài chủ tịch Hồ Chí Minh.
Tiến sỹ Lịch sử Olga Dror, chuyên nghiên cứu về Hồ Chí Minh, nói với RFA rằng các nhà nước Cộng sản thường ướp xác và trưng bày thi thể của lãnh tụ đất nước họ vì:
"Đảng và Chính phủ của họ muốn duy trì di sản của chế độ. Những nhà l ã nh đạo muốn thể hiện rằng họ là trung tâ m c ủa tôn giá o ch ính trị ở các quốc gia đó."
Trong bối cảnh kinh tế ngày càng phát triển, người dân có xu hướng không còn quan tâm nhiều đến ý thức hệ Cộng sản mà đa số chỉ muốn làm việc và kiếm tiền. Do đó, bà Olga nhận định:
"Đảng phải giữ mối liên hệ giữa người sáng lập ra nhà nước Xã hộ i Ch ủ nghĩa Việt Nam và người dân. Đây là điều là cần thiết để duy trì hệ thống Xã hộ i ch ủ nghĩa trong khi tình hình đang thay đổ i.
Nhưng tôi nghĩ rằng Chính phủ Việt Nam ngày càng gặp nhiều khó khăn hơn trong việc duy trì mối liên hệ này. Chính phủ đã rất nỗ lực, họ yêu cầu các trường học, doanh nghiệp, cơ quan đoàn thể… tổ chức các buổi viếng thăm lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh và các tour du lịch cũng khuyến khích đến nơi này.”
Ngoài ra, theo bà Olga, một nguyên do khác khiến Việt Nam giữ gìn thi thể ông Hồ Chí Minh là một số các lãnh tụ Cộng sản khác như Mao Trạch Đông của Trung Quốc, Lenin của Nga hay Kim Jong il của Bắc Hàn… vẫn đang được bảo quản thi thể; Việt Nam sẽ rất khó xử nếu là quốc gia vẫn theo chế độ Cộng sản đầu tiên chôn cất ông Hồ Chí Minh.
Đã đến lúc chôn cất?
Từ sau khi Liên bang Xô Viết tan rã năm 1991, dư luận trong nước Nga đã bắt đầu đề cập đến chuyện chôn cất Lenin. Năm 2015, có đến hơn một nửa số người Nga khi được khảo sát đồng thuận với ý tưởng này. Bộ trưởng văn hóa Nga thậm chí còn phát biểu rằng "Đã đến lúc chôn cất Lenin".
Trong khi đó, ở Việt Nam, người dân thậm chí còn không dám thảo luận về việc có nên chôn cất ông Hồ Chí Minh hay không.
Bà Olga phân tích, do Nga đã thay đổi thể chế chính trị, họ không còn là một quốc gia Cộng sản nữa nên chuyện bàn luận về lãnh đạo Cộng sản được dễ dàng hơn. Còn Việt Nam vẫn không thay đổi chế độ, ít nhất là trên lý thuyết. Do đó, theo bà Olga, sẽ không an toàn nếu một ai đó ở trong nước ủng hộ chuyện an táng thi hài ông Hồ Chí Minh vào lúc này:
"Các quy định của Việt Nam không cấm mọi ngườ i c ó thể n ó i chuyện này, nó có thể được nói đến trong không gian riêng tư nhưng thả o lu ận một cách công khai thì tôi nghĩ là không được."
Dự toán ngân sách năm 2023 công bố sẽ chi khoảng 286 tỷ đồng cho việc vận hàng hoạt động Lăng chủ tịch Hồ Chí Minh. Ông Đinh Kim Phúc cho rằng số tiền này nó không thấm vào đâu so với số tiền mà các quan chức tham nhũng gây thất thoát cho ngân sách:
"Theo tôi suy nghĩ không nên đặt vấn đề chi ếm trong bao nhiêu tiền thuế của nhâ n d ân, mà chúng ta phải thấy rằng việc bả o qu ản thi hài có giá trị gì để phát huy tấm gương đạo đức và tư tưởng Hồ Chí Minh trong việc xây dựng đất nước Việt Nam mới là quan trọng.
Tôi cho rằng trong những phát biểu, những mong muốn củ a Ch ủ tịch Hồ Chí Minh để lại thì cái quan trọng nhấ t l à ai c ũng có cơm ăn áo mặ c, ai c ũng được tự do h ọc hành…"
Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh nằm ở vị trí giữa Quảng trường Ba Đình, được khánh thành ngày 29/8/1975. Thi hài của ông Hồ được các chuyên gia Liên Xô (sau này là Nga) qua giúp Việt Nam trong việc bảo quản hàng năm.
Theo thông tin từ báo điện tử của Đảng Cộng sản Việt Nam, chỉ trong dịp lễ 30/4 và 1/5 năm nay, có khoảng 52.000 người vào viếng ông Hồ Chí Minh.