Hơn 60 tổ chức nhân quyền quốc tế thúc giục công ty Apple phải có hành động đối với việc Chính phủ Việt Nam đàn áp một cách có hệ thống đối với giới hoạt động chống biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường, cho rằng họ nên cân nhắc vì Việt Nam đã trở thành trung tâm sản xuất quan trọng của nhà sản xuất iPhone.
Trong thư ngỏ chung gửi cho công ty công nghệ khổng lồ của Mỹ vào ngày 11/4, các tổ chức nhắc lại việc nhà nước độc đảng ở Hà Nội bắt giữ hoặc kết án tù sáu nhà hoạt động môi trường trong thời gian gần đây trong đó có luật gia Đặng Đình Bách, chuyên gia về năng lượng sạch Ngô Thị Tố Nhiên, khôi nguyên của giải thưởng danh giá về môi trường Goldman Nguỵ Thị Khanh, và học giả Quỹ Obama Hoàng Thị Minh Hồng.
Bức thư nhấn mạnh xu hướng đáng lo ngại của việc chính phủ sử dụng các điều luật mơ hồ để giam giữ những người ủng hộ môi trường với những cáo buộc vô căn cứ, cản trở tiến trình hướng tới các giải pháp năng lượng sạch mà Việt Nam đã cam kết vào tháng 12 năm 2022.
Chính phủ đã thông qua Tuyên bố Quan hệ Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP) hồi năm 2022 và các đối tác quốc tế cam kết huy động số tiền ban đầu 15,5 tỷ USD giúp Hà Nội thực hiện chương trình này.
Trong khi đó, Việt Nam cũng cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại hội nghị COP 26 nhưng lại bắt giữ bà Ngô Thị Tố Nhiên - giám đốc điều hành của Sáng kiến Chuyển đổi Năng lượng Việt Nam một tổ chức tư vấn độc lập tập trung vào chính sách năng lượng xanh, vào ngày 15/9 năm ngoái với cáo buộc “chiếm đoạt tài liệu.”
Các tổ chức nhân quyền và môi trường chỉ ra nỗ lực hình sự hóa của Chính phủ Việt Nam liên quan đến việc tiếp cận thông tin về JETP, đi ngược lại các tiêu chuẩn bảo vệ môi trường và xã hội của dự án.
"Vì Vi ệ t Nam hi ệ n là trung tâm s ả n xu ấ t quan tr ọ ng nh ấ t c ủ a Apple bên ngoài Trung Qu ố c và đã cam k ế t đảm b ả o nhân quy ề n cũng như 'công b ằ ng và công lý trong các gi ả i pháp khí h ậ u, ' chúng tôi tin r ằ ng quý v ị có trách nhi ệ m ph ả i cân nh ắ c," thư ngỏ viết tới ban giám đốc của Apple, một hãng công nghệ đang có các sản phẩm như iPad, AirPods và Apple Watch sản xuất tại Việt Nam.
Họ kêu gọi Apple tận dụng ảnh hưởng của mình thay vì trở thành người ngoài cuộc đồng lõa, vận động cho việc trả tự do cho các nhà lãnh đạo khí hậu bị bỏ tù oan, và đảm bảo môi trường thuận lợi cho sự tham gia của xã hội dân sự vào lời hứa của Việt Nam về quá trình chuyển đổi năng lượng sạch và công bằng.
Ông Phil Robertson, Phó Giám đốc Phân ban Châu Á của Theo dõi Nhân quyền (HRW)- tổ chức có tham gia ký tên, phát biểu với Đài Á Châu Tự Do (RFA) trong tin nhắn ngày 11/4:
"Apple và các nhà s ả n xu ấ t l ớ n khác c ủ a phương Tây đang gi ả m r ủ i ro cho chu ỗ i cung ứ ng c ủ a h ọ b ằ ng cách chuy ể n t ừ Trung Qu ố c sang Vi ệ t Nam c ầ n nh ậ n ra tình hình nhân quy ề n ở Vi ệ t Nam t ồ i t ệ đế n m ứ c nào.
Nhi ề u người ho ạ t động v ề bi ế n đổi khí h ậ u và lãnh đạo t ổ ch ứ c phi chính ph ủ đ ang ở tù, công nhân b ị c ấ m thành l ậ p công đoàn độc l ậ p, và phong trào nhân quy ề n và dân ch ủ trên th ự c t ế đã b ị xóa s ổ ."
Đại diện của tổ chức phi chính phủ chuyên giám sát tình hình nhân quyền của các nước trên thế giới cho rằng, "N ế u Apple không lên ti ế ng ph ả n đối đi ề u này thì h ọ đồ ng lõa và c ầ n ph ả i đối m ặ t v ớ i h ậ u qu ả t ừ người tiêu dùng ở M ỹ và châu Âu."
Trong khi đó, ông Michael Caster, Giám đốc Chương trình kỹ thuật số Châu Á của tổ chức Hiến chương 19 (Article 19) kêu gọi công ty của Hoa Kỳ không phạm phải sai lầm ở Việt Nam, như đã đồng lõa với chính quyền cộng sản Trung Quốc trong việc kiểm duyệt và giám sát.
Ông nói trong tin nhắn gửi RFA:
"Apple nên nghiêm túc xem xét vi ệ c Vi ệ t Nam đàn áp các nhà ho ạ t động vì khí h ậ u, các nhà báo độc l ậ p và nh ữ ng người ho ạ t động khác, đồng th ờ i xem xét s ử d ụ ng đòn b ẩ y kinh t ế ti ề m năng c ủ a mình để công khai lên án nh ữ ng hành động đó."
Theo danh sách nhà cung ứng toàn cầu năm 2022 của Apple, tập đoàn này hiện có 25 nhà cung ứng đang đặt nhà máy tại nhiều tỉnh thành của Việt Nam để lắp ráp iPhone, iPad, đồng hồ, tai nghe, linh kiện khác...
Trong khi đó, Foxconn, công ty của Đài Loan là nhà thầu lớn nhất của Apple, từng bước thực hiện kế hoạch phân bổ sản xuất iPad và MacBook sang Việt Nam.
Trong cuộc gặp Giám đốc điều hành Tim Cook vào tháng 11/2023, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng kêu gọi Apple tăng cường đầu tư vào các tỉnh thành và cũng có thể tham gia vào phát triển và ứng dụng công nghệ 5G tại Việt Nam.
Thư ngỏ của các tổ chức viết "Apple, m ộ t công ty có t ầ m quan tr ọ ng ngày càng tăng đối v ớ i n ề n kinh t ế Vi ệ t Nam, đang ở m ộ t v ị trí đặc bi ệ t để đưa v ấ n đề này lên hàng đầu" và "Ch ỉ nói r ằ ng quý v ị ủ ng h ộ các gi ả i pháp khí h ậ u và nhân quy ề n công b ằ ng và chính đáng là chưa đủ. Nh ữ ng cam k ế t c ủ a quý v ị đò i h ỏ i ph ả i hành động và bây gi ờ là lúc để th ự c hi ệ n nó."
"Th ậ t v ậ y, n ế u không đưa ra tuyên b ố công khai v ề v ấ n đề này, quý v ị có nguy cơ vi ph ạ m các chính sách v ề môi trường và nhân quy ề n c ủ a chính mình, đồng th ờ i làm m ấ t tính h ợ p pháp c ủ a ho ạ t động tích c ự c c ủ a Apple trong lĩnh v ự c này," các tổ chức nói.
Ông Ben Swanton, đồng giám đốc của Dự án 88 (Project 88) thì thúc giục:
"Apple, công ty tuyên b ố quan tâm đến bi ế n đổi khí h ậ u và nhân quy ề n, không nên đầu tư thêm vào s ả n xu ấ t chuyên sâu ở Vi ệ t Nam trong khi qu ố c gia thi ế u ngu ồ n năng lượng s ạ ch và Chính ph ủ ti ế p t ụ c b ỏ tù các nhà ho ạ t động khí h ậ u v ớ i cáo bu ộ c hình s ự sai trái."
Từ Đức, nhà văn Võ Thị Hảo, người thường xuyên lên tiếng phản đối Việt Nam đàn áp giới hoạt động, nói với RFA qua điện thoại:
"Chính quy ề n Vi ệ t Nam đã b ắ t gi ữ các nhà ho ạ t động môi trường, và đó là hoàn toàn là phi lý. Các nhà ho ạ t động môi trường đã b ả o v ệ môi trường s ố ng chung cho toàn đất nước và cho c ả nh ữ ng người đã b ắ t h ọ vào tù ph ả i ch ị u nh ữ ng b ả n án h ế t s ứ c oan ứ c."
Bà kêu gọi Hà Nội trả tự do ngay lập tức và vô điều kiện đồng thời bồi thường danh dự và tổn hại kinh tế cho những người bị tù oan, bị kết tội oan, trong đó có các nhà hoạt động môi trường.
Tuy nhiên, bà cho rằng đây là một thách thức đặt ra đối với Apple, công ty này sẽ phải lựa chọn một bên là dân chủ, nhân quyền còn bên kia là lợi ích kinh tế từ thị trường Việt Nam mang lại.
"M ỹ là m ộ t trong nh ữ ng nước mà đã t ự đặ t cho mình nhi ệ m v ụ b ả o v ệ t ự do dân ch ủ không ch ỉ ở nước M ỹ mà là trên toàn c ầ u thì Apple cũng có nh ữ ng nhi ệ m v ụ như v ậ y.
M ộ t hãng l ớ n, m ộ t đế ch ế kinh doanh th ự c s ự có uy tín thì h ọ ph ả i có nh ữ ng hành động để b ả o v ệ môi trường và nhân quy ề n t ạ i b ấ t c ứ đâ u mà hãng c ủ a h ọ đã đặ t t ạ i đó," bà nói.
Phóng viên gửi email cho Bộ Ngoại giao Việt Nam và Công ty Apple với đề nghị bình luận về thư ngỏ của 61 tổ chức nhân quyền quốc tế nhưng chưa nhận được ngay phản hồi.