Hội nghị ngoại trưởng các quốc gia Đông nam Á ASEAN đã kết thúc tại thủ đô Vientiane của Lào với bản tuyên bố chung, trong đó không đề cập đến phán quyết của tòa trọng tài thường trực quốc tế về biển Đông.
Hai quốc gia muốn đưa vấn đề này vào tuyên bố chung là Việt Nam và Philippines. Các bản tin đánh đi từ Vientiane nói rằng vào phút cuối, Phi đã đồng ý không nêu phán quyết của tòa trọng tài trong bản tuyên bố chung.
Từ đêm Chủ Nhật, sau một ngày bàn luận căng thẳng và trước nguy cơ bản tuyên bố chung sẽ không thành hình, Bộ ngoại giao Việt Nam đã ra một lời tuyên bố nói rằng biển Đông trở thành một thử thách để xem là ASEAN có đoàn kết hay không.
Nước đóng vai trò quan trọng trong việc loại bỏ phán quyết của tòa trọng tài ra khỏi tuyên bố chung của Asean là Campuchia.
Trung Quốc đã lên tiếng công khai cảm ơn Campuchia ủng hộ lập trường của mình trong vấn đề biển Đông.
Một nhà ngoại giao giấu tên có tham dự phiên họp kín của các Bộ trưởng ngoại giao trong ngày chủ nhật có nói với các hãng tin quốc tế rằng Campuchia đã trở thành kẻ phá bĩnh những tuyên bố của Asean từ năm 2012 đến nay, làm cho các tuyên bố này không có lời lẽ chống Trung Quốc.
Campuchia là nước nhận nhiều viện trợ của Trung Quốc. Và vì cách làm việc của Asean là dựa trên nguyên tắc đồng thuận, nên dù chi có duy nhất Campuchia đưa ra lời phủ quyết thì bản tuyên bố chung gây bất lợi cho Bắc Kinh cũng không được đưa ra.
Tuy không đưa được nội dung phán quyết của tòa trọng tài vào tuyên bố chung, nhưng tuyên bố chung có nói rằng các quốc gia ASEAN rất quan ngại về những tuyên bố chủ quyền cũng như sự leo thang hoạt động trong vùng, vì chuyện đó sẽ phá hoại hòa bình và ổn định trong khu vực.
Tuy không nói rõ nhưng người ta biết rằng lời nói đó ám chỉ Trung Quốc và các hoạt động quân sự cũng như xây cất đảo nhân tạo trên biển Đông.
Trong một tuyên bố khác, Trung Quốc và ASEAN đồng ý rằng cần phải có tự do hàng hải và hàng không trong khu vực biển Đông. Hai bên cũng nói thêm rằng cần kềm chế những hoạt động làm tình hình thêm phức tạp cũng như leo thang các vụ tranh cãi nhau.
Ông Vương Nghị, ngoại trưởng Trung Quốc nói rằng quan hệ hai bên đã sang trang mới sau phán quyết đầy sai lầm của tòa trọng tài quốc tế. Ông Vương cũng nói với các phóng viên rằng chính các nước từ bên ngoài đã xen vào khu vực biển Đông làm cho tình hình căng thẳng.
Trung quốc luôn nói rằng Hoa Kỳ và Nhật Bản hay xen vào khu vực biển Đông không phải là vùng của hay quốc gia này.
Được biết ngoại trưởng Mỹ John Kerry cũng đang có mặt tại thủ đô Vientiane để dự những hoạt động của hội nghị ngoại trưởng ASEAN mở rộng. Người ta mong chờ rằng ông sẽ đề cập những vấn đề biển Đông với người đồng nhiệm Trung Quốc là ông Vương Nghị.
Ông Kery cũng sẽ gặp gỡ các ngoại trưởng ASEAN và ông sẽ thúc giục các quốc gia này tìm kiếm một giải pháp ngoại giao để giải quyết các tranh chấp ở biển Đông, như lời ông tuyên bố ở Paris trước khi ông lên đường sang châu Á.
Hoa Kỳ cùng đồng minh thân cận của mình trong khu vực là Philippines luôn kêu gọi tôn trọng phán quyết của tòa trọng tài quốc tế về biển Đông.
Vào ngày 12 tháng bảy vừa qua, tòa trọng tài thường trực quốc tế có trụ sở ở La Haye, Hà Lan đưa ra phán quyết nói rằng đường chín đoạn hay còn gọi là đường lưỡi bò của Trung Quốc chiếm 90% diện tích biển Đông là không có giá trị pháp lý.
Ngoài ra Tòa còn nói rằng việc Trung Quốc chiếm bãi đá Scarborough nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines là phi pháp.
Sau khi Bắc Kinh chiếm Scarborough, chính phủ Phi đã quyết định nộp hồ sơ kiện Bắc Kinh lên tòa trọng tài quốc tế vào năm 2013. Tuy nhiên Trung Quốc luôn cho rằng Tòa này không có thẩm quyền pháp lý để phân xử những tranh chấp ở biển Đông.