Luật sư Võ An Đôn, người cùng gia đình rời Việt Nam sang tị nạn chính trị tại Hoa Kỳ vào cuối tháng trước cho rằng, một phiên tòa có bồi thẩm đoàn là người dân trong và ngoài nước có tác dụng răn đe các quan chức cộng sản vi phạm nhân quyền.
Ông Võ An Đôn, 46 tuổi, được nhiều người biết đến sau khi tham gia bảo vệ quyền và lợi ích của bị hại trong vụ án năm công an dùng nhục hình khiến nạn nhân Ngô Thanh Kiều tử vong ở Phú Yên.
Ông bị rút thẻ hành nghề luật sư sau khi thường xuyên trả lời phỏng vấn các báo đài tiếng Việt về các vấn đề của đất nước, bảo vệ cho nhiều thân chủ là người hoạt động nhân quyền... và có các phát ngôn về nghề luật sư ở trong nước.
Hôm 3/11, ông viết trên trang Facebook cá nhân kêu gọi các luật sư đang tị nạn Mỹ thành lập “Đoàn Luật sư Việt Nam Hải ngoại” và “Phiên toà Nhân dân” nhằm trợ giúp người dân trong nước và răn đe quan chức nhúng chàm. Ý tưởng này được nhiều người đón nhận và chia sẻ, bên cạnh ý kiến cho rằng điều này là "ngây ngô."
Theo ông Đôn, việc tập hợp các luật sư có lòng với đất nước chỉ với mục đích dùng kiến thức pháp luật để tư vấn pháp lý miễn phí cho người dân cũng như các vấn đề bức xúc trong nhân dân, và khai dân trí, phổ biến kiến thức cho người dân để xã hội văn minh hơn.
Ông chia sẻ với Đài Á Châu Tự Do (RFA) trong ngày 08/11:
"Nhu cầu trợ giúp pháp lý trong nước rấ t l à lớn bởi vì ngườ i d ân rất cầ n lu ật sư trợ giúp, đặc biệt trong những vụ án bị cưỡng chế đất đai, tranh chấ p đất đ ai, c ác quan chức nhà nước thu hồi đất đ ai … tranh chấp, khiếu nại, tố cáo rấ t l à nhiều."
Bên cạnh đó, các thành viên của “Đoàn Luật sư Việt Nam Hải ngoại” có thể bình luận hoặc có bài viết phân tích để người dân xem về những vụ án hoặc những hành vi mà dư luận trong nước quan tâm.
Ông cho rằng hệ thống toà án ở Việt Nam là công cụ của Đảng Cộng sản Việt Nam cầm quyền để xét xử người dân trong khi các quan chức được bao che nên họ thường được bỏ qua tội trạng hoặc chỉ phải chịu những mức án nhẹ không tương xứng với hành vi phạm tội mà họ đã thực hiện.
Một ví dụ điển hình ông nêu ra là vụ án "Chuyến bay giải cứu," trong đó nhiều quan chức của Bộ Ngoại giao, Bộ Công an cấu kết với một số doanh nghiệp và chính quyền một số địa phương để hồi hương người Việt từ nước ngoài với giá vé máy bay cao ngất ngưởng, sau đó họ bị nhét vào các khu cách ly với chi phí ăn ở rất đắt.
"Trong vụ án Chuyến bay giả i c ứu, thiệt hạ i c ủa ngườ i d ân rấ t l à lớn nhưng (quan chức bị- PV) xử rất nhẹ. Luật pháp quy định rõ ràng các chế tài rất nặng nhưng trong thực tế bản án rất nhẹ và thiệt hạ i c ủa ngườ i d ân không được bồi thường theo luật pháp khiến ngườ i d ân rất bức xúc."
Ngoài ra, Phiên toà Nhân dân cũng sẽ có thể được thành lập dùng để xét xử các quan chức công bằng và nghiêm khắc hơn.
"Tô i c ó ý tưởng cùng các luật sư khác thành lập phiên toà nhâ n d ân, một phiên toà đúng nghĩa là của nhâ n d ân, chứ không phải như các phiên toà nhâ n d ân trong nước d ù ng luật phá p Vi ệt Nam để x é t xử quan chức Việt Nam giống như toà á n qu ốc tế xử Putin (đương kim Tổng thống Liên bang Nga- PV) vừa rồ i.
Hội đồng x é t xử là các luật sư còn bồi thẩm đoàn là ngườ i d ân trong nước và ngoài nước."
Theo ông, hồ sơ và các chứng cứ của phiên toà này dựa vào kết quả điều tra của cơ quan công an, cáo trạng của Viện Kiểm sát, và thông tin bổ sung từ báo chí, điều tra trực tiếp từ những người liên quan trong vụ án.
Để tránh oan sai, Phiên toà Nhân dân chỉ hoạt động khi có chứng cứ rõ ràng.
Ông nói về tác dụng răn đe của phiên toà dạng này:
"Chúng tôi không có nhà nước, không có qu ân đội, không có cảnh sát, không có nhà t ù nên việc cưỡng chế thi hành bản án rấ t l à kh ó . Nhưng bản án này thể hiện đúng luật pháp, d ù ng luật phá p Vi ệt Nam và ý chí nguyện vọng của nhâ n d â n Vi ệt Nam cho nên nó có tác dụng răn đe rấ t l à lớn.
Bản án này mà khi tuyên một ai đó vi phạm pháp luật hình sự Việt Nam thì tôi nghĩ rằng d ù người đó có chức quyền lớn bao nhiê u c ũng phải khiế p s ợ về ý chí của ngườ i d ân trong bản án này."
Theo luật sư Võ An Đôn, các luật sư mới từ Việt Nam sang tị nạn tại Mỹ có thể tham gia, rồi sau đó mạng lưới có thể được mở rộng với sự tham dự của các luật sư khác ở Mỹ và trên thế giới.
Ông nói giới luật sư ở Việt Nam có thể không thể tham gia ngay nhưng họ có thể âm thầm đóng góp cho công việc chung. Ông cho biết đã chia sẻ ý tưởng với nhiều luật sư và nhận được sự đồng tình và khích lệ từ họ.
Ông cũng cho rằng đây mới chỉ là ý tưởng ban đầu, và cần sự bàn bạc, thống nhất với các luật sư khác để xây dựng chi tiết dự án để biến thành khả thi.
Gi ớ i lu ật sư n ó i g ì ?
Luật sư Đặng Đình Mạnh, người tham gia bào chữa cho các thành viên tu tại gia của Tịnh thất Bồng Lai nhưng bị buộc đi tị nạn ở Hoa Kỳ từ giữa năm nay, cho biết “Phiên tòa Nhân dân” như đề nghị của đồng nghiệp Võ An Đôn là một cách thức đấu tranh mới, đầy sáng tạo và cũng là cách “chia lửa” với những người đang dấn thân tranh đấu vì những giá trị tự do, dân chủ và nhân quyền cho Việt Nam.
Ông nói với RFA trong tin nhắn:
"Khi nghe luật sư Đôn chia sẻ ý tưởng này, tôi đã hết sức tán thưởng và đồng tình ngay. Trong hoàn cảnh chưa thể chính thức thiế t l ập tòa án để x é t xử tội ác chế độ Cộng sản, thì những ' Phiên tòa Nhâ n dân ' x é t xử theo đúng các tiêu chuẩ n lu ật phá p v ăn minh sẽ đều mang ý nghĩa tích cực cả.
Một mặt giúp công chúng có cái nhìn về tội ác củ a ch ế độ cộng Sả n d ướ i g ó c độ pháp lý , ch ứ không phả i ch ỉ là sự phê phán chung chung, đầy chất cảm tí nh. M ặt khác, không chỉ tích cực đối vớ i c ông chúng, mà ngay cả những bị cáo, những tên tội phạm trong nước bị đưa ra x é t xử trong ' Phiên t òa Nhâ n dân ' cũng sẽ phải biết đố i di ện với những tội trạng như thế nà o v à hình phạt đối vớ i ch úng ra sao để mà chu ẩn bị hung hăng hơn hoặc ch ù n tay trước tội ác."
Theo ông, phán quyết từ những phiên tòa như thế này cũng sẽ là cách thức khẳng định tính không chính danh của chế độ Cộng sản trong việc cướp chính quyền, nắm giữ quyền lực quốc gia và tham tàn, thu vén tài nguyên quốc gia làm của riêng.
Luật sư Đặng Đình Mạnh cho rằng không chỉ các luật sư phải lưu vong ra hải ngoại, mà hầu hết đồng bào quốc nội, những người đang là nạn nhân trực tiếp của chế độ cộng sản và đồng bào người Việt phải tị nạn tại hải ngoại để tìm kiếm tự do sẽ đều đồng tình với ý tưởng thiết lập “Phiên tòa Nhân dân” của luật sư Võ An Đôn.
"Tôi đã đề nghị luật sư Võ An Đôn, với tư cách tác giả, nên phác thảo ý tưởng thành phương án để có cơ sở đưa g ó p ý chung v ớ i c ác đồng nghiệp, kể cả tham khảo ý kiến các vị đã hoặc đang từng làm việc trong ngành tư phá p Vi ệt Nam trước đây hoặc tại hải ngoạ i. Đến khi có phương án khả thi thì công bố chính thức ra công chúng."
Luật sư Ngô Anh Tuấn, người từng tham gia bào chữa cho nhiều nhà hoạt động và đang sinh sống ở Hà Nội, nói về đề nghị của luật sư Võ An Đôn "ý tưởng thì hay nhưng thực sự rất ngây thơ về mặt pháp lý, cả về pháp luật Việt Nam cũng như luật pháp quốc tế. Khả năng thực hiện được là khó vì nó không nhận được sự đồng thuận của những người am hiểu về pháp lý."
Về sự tham gia của luật sư trong nước, ông nói trong tin nhắn gửi RFA trong ngày 08/11:
"Luật sư đang hành nghề hợp phá p ở Việt Nam gần như chắc chắn 100% không có ai tham gia, nếu họ không muốn bị chấm dứt hành nghề, thậm chí bị bắt ngay lập tức.
Ngay cả tôi, tôi là người ngay thẳng, ngang tàng nhưng tôi không hành xử kiểu lấy trứng chọi đá một cá ch b ất chấ p v à ngây ngô như vậy."
Từ Canada, luật sư Vũ Đức Khanh cho rằng đề nghị của ông Đôn khá thú vị nhưng còn quá sớm để nhận định về tính khả thi.