Ngay sau khi nghe tin cựu Tổng thống Liên bang Xô Viết Mikhail Gorbachev mất, một số người Việt bày tỏ sự tiếc thương và nhắc lại công lao của ông trong việc góp phần làm sụp đổ hoàn toàn Liên Xô.
Theo truyền hình Nhà nước Nga, ông Gorbachev qua đời tại bệnh viện hôm 30/8 ở tuổi 91.
Ông trở thành người đứng đầu Đảng Cộng sản Liên Xô (ĐCSLX) năm 1985, khi đó ông công bố chương trình cải cách với khẩu hiệu “đẩy nhanh sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước” mà sau này gọi là “perestroika” trong tiếng Nga.
Theo nhiều người, chính những thay đổi này trở thành một nguyên nhân cho sự sụp đổ của Liên Xô, và các nước cộng sản Đông Âu chuyển mình trở thành các nước dân chủ.
Cựu giảng viên Sử học thuộc trường Đại học Mở thành phố Hồ Chí Minh Đinh Kim Phúc cho rằng, ông Gorbachev nhìn ra thực tại của Liên Xô so với các nước phương Tây, nhưng " điều khiến ông này suy nghĩ không phải đầu tiên là làm chế độ Liên Xô sụ p đổ mà làm sao cho Liên bang Xô Viế t leo l ên địa vị ít nhất cũng bằng Mỹ và Tây Âu."
Nhà nghiên cứu Đinh Kim Phúc nói:
" Theo tô i, c á i c á ch m à Gorbachev vận hành thì cũng nhằm mục đích kiến tạo nền hoà bình cho thế giớ i. Tôi đánh giá ông là nhân vậ t l ị ch s ử của thế kỷ 20, người làm cho lị ch s ử thế giới sang trang, người mở ra thời kỳ mới trong quan hệ qu ốc tế sau 1991: một thời kỳ nhấ t si êu, đ a c ường, đa trung tâm."
Ông Phúc nói quá trình cải cách của Gorbachev đụng phải tường thành không thể nào phá vỡ nổi, đó là vấn đề ý thức hệ cộng sản ở Liên Xô lúc bấy giờ bởi những con người rất bảo thủ trong ban lãnh đạo Đảng Cộng sản Liên Xô, chính vì thế việc cải cách kinh tế-chính trị không thể đưa Liên bang Xô Viết thoát khỏi đói nghèo.
Cũng theo nhà nghiên cứu này, chỉ sau khi Liên Xô tan rã thế giới cộng sản mới bắt đầu run sợ, tỉnh ngộ và nhìn vào hiện trạng cùng với mối quan hệ quốc tế lúc bấy giờ, mới bừng tỉnh hoạch định chính sách cho quốc gia của mình.
Luật sư Lê Công Định, một nhà quan sát tình hình trao đổi với RFA qua tin nhắn về vai trò của người nắm giữ vị trí tối cao trong thang bậc quyền lực ở Liên Xô từ 1985 đến 1991.
" Trong gần bảy nă m c ầm quyền tối cao, ông thực thi mộ t lo ạt cả i c á ch d ẫn đến những thay đổi ngoạn mục, bao gồm triệt hạ mô hình Chủ nghĩa xã hội và kinh tế kiểu Stalin. Ông v é n bức màn sắt và mang lại quyền tự do l ự a ch ọn chính thể cho các quốc gia Đông Âu và Baltic, giúp người Đức thống nhất đất nước, rú t qu ân khỏ i Afghanistan, ch ấm dứt Chiến tranh lạnh, dừng chạy đ ua v ũ khí hạt nhân và kết thúc nhiều thập kỷ thù đị ch v ới phương Tây."
Theo luật sư Lê Công Định, Gorbachev lại bị chính những người cộng sản tại Nga và các nước Á châu cộng sản ngày nay, lẫn những kẻ kiếm tiền nhờ vào thể chế toàn trị ở Việt Nam hiện tại, gắn mác “phản bội lý tưởng cộng sản” hay “thủ phạm làm sụp đổ chế độ XHCN,” thậm chí là gián điệp của Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, những lời chỉ trích mù quáng và thiếu hiểu biết lịch sử đó ngày càng ít dần, và nhân loại thực sự mang ơn ông đã đóng chiếc đinh đầu tiên vào cỗ quan tài của chủ nghĩa cộng sản ở châu Âu, vị luật sư nói.
Nhà văn Võ Thị Hảo nhận định, sự sụp đổ của hệ thống Xã hội Chủ nghĩa là công tích vô tiền khoáng hậu của Gorbachev, Liên Xô sụp đổ không phải lỗi của ông, mà vốn là do mầm bệnh ung thư của chính thể chế phi tự nhiên, phi nhân tính đã tồn tại ở Liên Xô từ nhiều năm trước.
Cựu sỹ quan quân đội Nguyễn Quang Vinh nói, người Việt cần có cái nhìn khác hơn về nhân vật quan trọng trong lịch sử đương đại này:
" Nhiều người Việt coi ông như kẻ phản bộ i, l à m tan r ã Liên bang Xô Viết. Tuy nhiê n, Vi ệt Nam có đổi mới và phát triển như ngày nay cũng nhờ một phần công của ông. Tôi nghĩ người Việt Nam cũng cần phả i c ó một cái nhìn cởi mở và đánh giá đúng về ông."
Truyền thông nhà nước Việt Nam đưa tin về cái chết của ông Gorbachev, dẫn những lời chia buồn từ các nguyên thủ quốc gia trên thế giới như Mỹ, Nhật, Pháp... tuy nhiên lãnh đạo của quốc gia độc đảng ở Đông Nam Á này vẫn chưa có phát biểu gì.
Báo điện tử VietnamNet, trong bài báo có tựa đề "Ông Mikhail Gorbachev qua đời" cho rằng, ông Gorbachev bị coi là một nhân vật gây chia rẽ, "những người ủng hộ ông cho rằng ông đã đóng một vai tr ò quan trọng trong việc kết thúc Chiến tranh Lạnh, trong khi những người phản đối lạ i c áo buộc ông gây ra sự sụ p đổ của Liên Xô và làm mất uy tín, ảnh hưởng toàn cầ u c ủa Moscow."
Một bài viết trên Quân đội Nhân dân dịch lại bài " Liên Xô sụp đổ và vai trò của Mikhail Gorbachev trong việc làm tan rã một nhà nước rộng lớn" của tác giả Yulia Yakobson trên tờ Pronedra của Nga.
Trong bài, Gorbachev gần như bị coi là nhân vật làm tan rã Liên xô, cho rằng từ năm 1985, Gorbachev bắt đầu kế hoạch năm năm để làm sụp đổ một cường quốc.
Bài viết sau đó đã không còn được tìm thấy trên tờ Quân Đội Nhân Dân nhưng vẫn tìm thấy ở VTC nơi bài được đăng lại.
Trong khi đó, mạng báo Công Thương thì có bài viết với tựa bài " Mikhail Gorbachev - Kẻ phản bội khiến Liên Xô sụp đổ qua đời," dẫn báo TASS của Nga tuy nhiên sau đó sửa tiêu đề thành "Cựu Tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev qua đời."