Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng gần đây đồng ý ân giảm nhiều án tử hình xuống thành chung thân, tuy nhiên một số nhà hoạt động cho rằng đó vẫn chưa phải là bước tiến về nhân quyền ở Việt Nam.
Ngày 27/12/2023, ông Thưởng ký quyết định ân xá cho 18 tử tù. Hơn một tháng sau đó, ngày 6/2, năm bị án có đơn xin ân giảm gửi Chủ tịch nước được giảm xuống án chung thân, tuy nhiên, danh tính của những người này không được công bố.
Từ California (Hoa Kỳ), tiến sỹ Nguyễn Bá Tùng, Trưởng ban Điều hành của Mạng lưới Nhân quyền Việt Nam phát biểu với Đài Á Châu Tự Do (RFA) cho rằng, những hành động này chỉ để "làm đẹp hình ả nh c ủ a Vi ệ t Nam trên trường th ế gi ớ i." Ông nói qua điện thoại hôm 9/2:
"H ọ v ẫ n x ử t ử hình như m ộ t phương cách để d ằ n m ặ t, đ ồ ng th ờ i đến cu ố i năm ho ặ c trong nh ữ ng d ị p l ễ h ọ cho Ch ủ t ị ch nhà nước cho ân xá để t ạ o ra b ộ m ặ t nhân đạo trước th ế gi ớ i. Các t ổ ch ứ c nhân quy ề n th ế gi ớ i s ẽ th ấ y rõ đi ề u đó."
Việt Nam là một trong số những quốc gia áp dụng nhiều án tử hình nhất thế giới. Tuy đã bỏ bớt một số tội danh có thể đưa đến án tử hình, Bộ luật Hình sự Việt Nam hiện hành vẫn duy trì án tử hình cho 18 tội danh, trong đó nhiều nhất là những tội liên quan đến ma túy.
Theo báo cáo mới nhất của tổ chức Ân xá Quốc tế, Việt Nam đứng thứ tám trên bảng xếp hạng các nước tuyên án tử hình nhiều nhất trong năm 2022 với ít nhất 102 người bị kết án. Năm 2021, nước này đứng thứ bảy với 119 người.
Chỉ vài tuần trước khi ông Thưởng ký lệnh ân xá cho năm người, ngày 22/1, một toà án ở tỉnh Nghệ An đã kết án tử hình chín người trong một đường dây mua bán ma tuý.
Theo tiến sỹ Nguyễn Bá Tùng, việc áp dụng tử hình cho tội danh buôn bán ma tuý là rất hà khắc và chỉ có ba nước Singapore, Malaysia và Việt Nam làm như vậy.
Ông Nguyễn Văn Đài, người từng nhiều năm hành nghề luật sư ở Hà Nội, cho rằng vì kết tội nhiều người với mức án tử hình nên để tránh bị quốc tế chỉ trích, Nhà nước Việt Nam ân xá cho một số trường hợp. Ông nói với RFA:
"Hàng năm Vi ệ t Nam k ế t án hàng trăm án t ử hình đối v ớ i các t ộ i ph ạ m như là buôn bán ma túy hay là gi ế t người và n ế u th ự c thi h ế t các án đã được tuyên thì con s ố s ẽ r ấ t l ớ n và ch ế độ s ẽ b ị c ộ ng đồng qu ố c t ế ch ỉ trích m ạ nh m ẽ .
Cho nên h ọ l ự a ch ọ n nh ữ ng người có hành vi ph ạ m t ộ i nh ẹ hơn m ộ t chút nhưng mà cũng đã b ị k ế t án hình h ọ s ẽ gi ả m đi. Ngoài ra, ở trong ch ế độ c ộ ng s ả n Vi ệ t Nam có hi ệ n tượng ch ạ y án t ử hình, n ạ n tham nhũng h ố i l ộ trong ngành thi hành án cũng x ả y ra."
Theo ông Đài, việc Chủ tịch nước ân xá không phải là một hành động tiến bộ hay một sự cải thiện nhận thức về án tử hình.
"S ự ti ế n b ộ ph ả i t ạ o ra s ự bình đẳng trong vi ệ c đặc xá hay gi ả m án cho t ấ t c ả nh ữ ng tù nhân chính tr ị , cũng như thường ph ạ m thì lúc đó chúng ta m ớ i coi đó là m ộ t ti ế n b ộ .
Tuy nhiên, trong Lu ậ t Thi hành án hình s ự c ủ a Vi ệ t Nam, không áp d ụ ng đặc xá hay đại xá cho nh ữ ng người mà h ọ g ọ i là vi ph ạ m an ninh qu ố c gia. Đi ề u này đã t ạ o ra s ự b ấ t bình đẳng r ồ i, và do v ậ y tôi không coi hành động ân xá là ti ế n b ộ."
Trong năm 2022, Việt Nam đã ân giảm án tử hình cho tổng cộng 31 người bao gồm bốn người nước ngoài.
Tuy nhiên, năm 2023, Việt Nam vẫn thi hành án tử hình với tử tù Lê Văn Mạnh, người đã kêu oan suốt 18 năm, bất chấp những phản đối của giới luật sư và lời kêu gọi không thi hành từ nhiều tổ chức quốc tế và chính phủ nhiều quốc gia.
Hiện vẫn còn hai tử tù khác đang kêu oan nhiều năm chưa được ân giảm là Nguyễn Văn Chưởng và Hồ Duy Hải. Tuy nhiên, họ không có cơ hội được Chủ tịch nước xem xét ân xá.
Ông Nguyễn Trường Chinh, bố của tử tù Nguyễn Văn Chưởng, cho RFA biết cũng như trong nhiều dịp ân xá gần đây, hai người này không có tên trong danh sách những người được ân xá dịp tết Nguyên đán Giáp Thìn. Ông nói:
"Nguy ễ n Văn Chưởng và H ồ Duy H ả i đều không xin ân gi ả m án vì h ọ có ph ạ m t ộ i đâu mà xin!"
Theo luật pháp Việt Nam hiện hành, để có cơ hội được Chủ tịch nước ân xá, trong thời hạn bảy ngày kể từ ngày bản án có hiệu lực pháp luật, người bị kết án phải gửi đơn xin ân giảm lên người đứng đầu Nhà nước.
Ông Đài cho rằng nếu chế độ độc đảng và bản thân ông Chủ tịch nước tự nhận rằng có tiến bộ về nhân quyền, hãy hành động bằng cách trả tự do cho các tù nhân lương tâm và tù nhân chính trị trong năm 2024 để họ đoàn tụ với gia đình.
Theo tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW), Việt Nam hiện đang giam giữ hơn 150 tù nhân chính trị. Chính quyền luôn phủ nhận việc giam giữ tù nhân lương tâm, nói rằng họ chỉ bỏ tù những người vi phạm pháp luật.