Chỉ chưa đầy hai tháng chuẩn bị, Bộ Công an đã chính thức bỏ công an cấp huyện từ ngày 1/3/2025. Việc này lần đầu tiên được công bố chính thức vào ngày 7/1/2025 khi báo nhà nước đăng tải lời Bộ trưởng Công an Lương Tam Quang về việc “không tổ chức công an cấp huyện”,một trong những phương án nhằm tinh gọn bộ máy công an.
Những tưởng bỏ cấp huyện là chuyện riêng của ngành công an, nhưng không, chủ trương này sau đó đã lan tới cả bộ máy nhà nước, bỗng dưng, không chỉ công an cấp huyện, mà giờ đây, đến cả đơn vị hành chính cấp huyện cũng bị xóa sổ. Điều mà chỉ sửa hiến pháp mới có thể thực hiện.
Công an đi trước cả nước theo sau
Ngay khi chính thức công bố bỏ công an huyện vào ngày 1 tháng 3, thì kế hoạch bỏ cấp huyện trong khối dân sự trên tất cả các địa phương cũng được báo chí nhà nước rầm rộ đăng tải.
Cụ thể, theo theo truyền thông nhà nước vào ngày 28 tháng 02 năm 2025, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã có Kết luận 127-KL/TW về triển khai nghiên cứu, tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Trong đó có chỉ đạo lộ trình hoàn thiện đề án bỏ cấp huyện năm 2025.
Lộ trình bỏ cấp huyện được công bố gồm các bước Báo cáo Bộ Chính trị, Ban Bí thư, các cấp ủy đảng trong tháng 3 năm 2025, và cuối cùng sẽ trình Ban Chấp hành Trung ương Đảng qua Ban Tổ chức Trung ương trước ngày 07/4/2025.
Theo lộ trình này, rõ ràng chủ trương bỏ cấp huyện ở bộ máy nhà nước cũng đang hết sức nhanh chóng được triển khai. Không khác gì cách mà ngành công an bỏ cấp huyện của họ.
“Tôi thấy tốc độ bỏ công an huyện diễn ra quá nhanh, rõ ràng trên thực tế nó diễn ra không đồng bộ với các cơ quan khác. Bởi vì trong mối quan hệ công tác theo luật, giữa cơ quan công an, tòa án, viện kiểm sát cấp huyện… có mối quan hệ rất chặt chẽ, từ thủ tục phê chuẩn lệnh bắt, xét xử, truy tố… bây giờ bỏ đi một cơ quan là chuỗi hoạt động bị ảnh hưởng lớn.” - Cựu Trung tá Vũ Minh Trí chia sẻ quan điểm của ông với RFA.
Liệu có phải sau khi xóa công an huyện đã gây ảnh hưởng lớn vì mối quan hệ công việc giữa công an huyện và các ban ngành cấp huyện khác, nên mới phải gấp rút ban hành kế hoạch tiếp tục xóa bỏ cấp huyện trong khối dân sự?
Thiếu tướng về hưu Lê Kế Lâm nhận định với RFA:
“Ông Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Tô Lâm đã nói là “vừa chạy vừa ship hàng”, cho nên làm thế nào đó để ship hàng cho thống nhất đó là một nghệ thuật. Mà nghệ thuật này thì rõ ràng là phải làm, còn trong quá trình làm thì tôi nghĩ rằng sẽ có những vấn đề phát sinh.”
Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam - Tô Lâm từng kêu gọi “kiên quyết xóa bỏ các tổ chức trung gian” cũng như “đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, phân cấp phân quyền mạnh mẽ cho địa phương”… Tuy nhiên liệu “tổ chức trung gian” cấp huyện khối hành chánh dân sự có tương tự công an huyện mà ngành công an vừa xóa bỏ?
Sáp nhập tỉnh: sao không trưng cầu dân ý?
Sáp nhập tỉnh: động cơ chính trị và hệ lụy
Sửa Hiến pháp và Điều lệ Đảng: Tô Lâm toan tính gì?
Sáp nhập tỉnh giúp Tô Lâm thâu tóm Ban chấp hành Trung ương thế nào?
Cấp công an khác với đơn vị hành chính
Chức năng và nhiệm vụ của công an huyện nhằm bảo đảm an ninh trật tự, quản lý nhà nước về an ninh trật tự, tham mưu cho Ủy ban nhân dân huyện trong việc xây dựng các kế hoạch phòng chống tội phạm, tuyên truyền, giáo dục pháp luật…
Cơ cấu tổ chức của công an huyện gồm nhiều đơn vị như đội cảnh sát hình sự, đội cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội, đội điều tra tội phạm về kinh tế và chức vụ, đội an ninh… Những đơn vị này có thể được tổ chức thành các phòng ban theo các lĩnh vực quản lý cụ thể tùy thuộc vào đặc điểm của từng địa phương.
“Đối với ngành công an thì công an cấp huyện chỉ là cơ quan điều tra tội phạm trong phạm vi địa phương, xưa nay rất ít việc. Bỏ công an cấp huyện đi không ảnh hưởng nhiều đến việc điều tra tội phạm. Nhưng bên dân sự lại khác.” - Luật sư Nguyễn Văn Đài nói.
Tính chất công việc của công an huyện chủ yếu liên quan an ninh trật tự, số đơn vị trực thuộc cũng không nhiều. Tuy nhiên cơ cấu tổ chức và chức năng nhiệm vụ của Ủy ban Nhân dân cấp huyện lớn hơn rất nhiều.Theo Điều 7 Nghị định 37/2014/NĐ-CP, Ủy ban nhân dân cấp huyện có các cơ quan chuyên môn gồm Phòng Nội vụ, Phòng Tư pháp, Phòng Tài chính - Kế toán, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Phòng Văn hóa và Thông tin, Phòng Giáo dục và Đào tạo, Phòng Y tế, Thanh tra huyện, Văn phòng Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân…
Có những thủ tục ví dụ như đăng ký đất đai thì đương nhiên cấp xã chưa thể làm. Cho nên tôi thấy nếu mà bỏ ngay lập tức cấp huyện, sẽ tạo ra sự xáo trộn rất lớn.
- Cựu Trung tá Vũ Minh Trí
Chức năng của các cơ quan chuyên môn trực thuộc Ủy ban nhân dân cấp huyện được cho là rất khác nhau.
Đơn cử như Phòng Nội vụ sẽ tổ chức bộ máy; vị trí việc làm, biên chế công chức và cơ cấu ngạch công chức… Phòng Tư pháp sẽ tham mưu, giúp Ủy ban nhân dân cấp huyện thực hiện chức năng quản lý nhà nước về công tác xây dựng và thi hành pháp luật trong nhiều lĩnh vực khác nhau.
Hay Phòng Tài nguyên và Môi trường thực hiện chức năng quản lý nhà nước về: Đất đai; tài nguyên nước; tài nguyên khoáng sản; môi trường; biển và hải đảo (đối với các huyện có biển, đảo); đo đạc và bản đồ; biến đổi khí hậu…
“Có những thủ tục ví dụ như đăng ký đất đai thì đương nhiên cấp xã chưa thể làm. Cho nên tôi thấy nếu mà bỏ ngay lập tức cấp huyện, sẽ tạo ra sự xáo trộn rất lớn. Trước hết để làm việc này cần phải có hành lang pháp lý đầy đủ, rõ ràng. Tôi thấy họ chưa chuẩn bị đầy đủ.” - Cựu Trung tá Vũ Minh Trí nhận định.
Giáo sư Trần Ngọc Vương, một nhà nghiên cứu chuyên sâu về các lĩnh vực thuộc Khoa học Xã hội và Nhân văn ở Việt Nam trong bài viết trên trang cá nhân về vấn đề này cho rằng “tác động của chủ trương bỏ cấp huyện dù tích cực hay tiêu cực, chuẩn xác hay chưa, hầu như ngay lập tức tác động đến toàn xã hội, đến tận số phận cá nhân lẫn những thực thể xã hội”.
Theo ông Vương, các danh xưng “huyện, quận” đã tồn tại rất lâu dài trong lịch sử. Cấp quận - huyện là một cấp chính quyền cơ bản, tồn tại qua hàng nghìn hay vài nghìn năm lịch sử! “Tồn tại là hợp lý”! Do đó ông Vương cho rằng “hãy chứng minh một đối tượng nào đó là vô lý, một khi muốn tiêu diệt hay xoá bỏ nó!”
Dựa trên những động thái gần đây của nhà nước, có vẻ chủ trương bỏ cấp huyện đã coi như xong, nhưng làm sao để hiệu quả và ít tác động tiêu cực nhất?
Cần thực hiện như thế nào?
Theo Cựu Trung tá Vũ Minh Trí, về mặt lý thuyết hệ thống thì một tổ chức thường chỉ có 7 đến 10 tổ chức trực thuộc thì việc quản lý điều hành mới có thể diễn ra suôn sẻ.
“Bây giờ một tỉnh bỏ hết tất cả quận huyện, chỉ còn cấp xã thì phải phụ trách đến năm bảy trăm xã. Ví dụ như Hà Nội có hơn 30 đơn vị hành chính cấp quận, huyện, mỗi quận huyện có 10 - 15 xã thì hì tôi nghĩ lãnh đạo tỉnh thành phố không thể nhớ hết các xã và rõ ràng việc quản lý điều hành hết sức khó khăn và bất hợp lý.”- Ông Trí nói thêm.
Không nằm ngoài làn song tinh giản, “huyện đội” là cơ quan cấp huyện chịu sự quản lý của Bộ Quốc phòng cũng được nói đến là cần xóa bỏ. Tuy nhiên người đứng đầu Bộ này là Bộ trưởng Phan Văn Giang khi trả lời báo chí nhà nước đã cho rằng, cần có thời gian nghiên cứu mới có thể xóa sổ “huyện đội”.
Trong khi với “huyện đội” thì Bộ Quốc phòng được cho thời gian chuẩn bị và nghiên cứu, thì kế hoạch bỏ cấp huyện trong khối dân sự lại được gấp rút tiến hành mà không hề thăm dò ý kiến người dân.
Việc phân bổ cơ quan chính quyền cần phải có sự tham gia và giám sát của người dân thì nó mới mang lại hiệu quả.
- Tiến sĩ Nguyễn Huy Vũ
“Cần phải có một thời gian để thảo luận, để người ta góp ý xem như thế nào là tốt. Mà muốn làm được việc đấy thì phải có dự thảo, cái gì của huyện được đẩy lên tỉnh, chức năng nào của huyện được tải về xã… và nên để cho người dân góp ý. Ví dụ như vấn đề huyện đội, không có ý kiến của quân đội là không ổn. Cho nên đối với những vấn đề hành chính liên quan đến người dân, cũng phải hỏi ý kiến của dân, bằng cách nêu rõ cái gì thuộc về xã và cái gì thuộc về tỉnh.”- Tiến sĩ Nguyễn Quang A, nguyên viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển IDS nhận định với RFA.
Đồng tình với ý kiến của Tiến sĩ Nguyễn Quang A, Tiến sĩ Nguyễn Huy Vũ cho rằng, đáng lẽ ra người dân cần phải được tham gia vào việc ra quyết định.
“Việc phân bổ cơ quan chính quyền cần phải có sự tham gia và giám sát của người dân thì nó mới mang lại hiệu quả. Sự tham gia này phải thông qua quá trình dân chủ khi mà người dân có đại diện của mình tham gia vào quá trình kiến thiết chính sách của địa phương mình.” - Tiến sĩ Nguyễn Huy Vũ nhận định thêm.
Vì vậy theo ông Vũ, sự bầu cử tự do ở địa phương là điều cần thiết để đảm bảo việc phân bổ và giám sát hệ thống chính quyền hoạt động hiệu quả.