Năng lượng mà thế giới đang sử dụng xuất phát từ nhiều nguồn khác nhau. Từ thiên nhiên, có thể kể than đá, than bùn, dầu hỏa, và khí thiên nhiên. Do nhân tạo, có nguồn năng lượng từ thủy điện còn được gọi là than trắng, từ nguyên tử năng, và từ gió hay từ ánh sáng mặt trời. Các nguồn năng luợng ấy hiện nay ra sao, và triển vọng thế nào, là đề tài của tạp chí KHMT kỳ này.
Bấm vào đây để nghe tiết mục này
Rightclick to download this audio
Nguyễn An: Kính chào Tiến sĩ Mai Thanh Truyết, câu hỏi đầu tiên xin đựơc đặt ra với ông, là hiện trạng các loại năng lượng đang được sử dụng trên thế giới ra sao?
Tiến sĩ Mai Thanh Truyết: Đối với các tài nguyên thiên nhiên thuôc nhóm thứ nhất, theo ước tính thì khoảng độ 80 năm nữa, các nguồn năng lượng trên sẽ bị cạn kiệt vì con người đã và đang tận dụng tối đa, và với mức độ cấp số nhân nhanh hơn mức tái tạo của thiên nhiên. Do đó ngay từ bây giờ nếu không chuẩn bị để nghiên cứu hay truy tìm những nguồn tài nguyên năng lượng mới, thế giới sẽ đi dần đến sự tự hủy diệt. Đối với nguồn năng lượng đến từ nhóm hai, thủy điện đã xuất hiện từ hơn 70 năm trước đây, và đã là nguồn hy vọng cho nhân loại trong một thời gian dài.
Còn nguồn năng lượng nguyên tử năng hiện đang được các quốc gia Tây phương áp dụng nhiều vì nhu cầu gia tăng. Riêng hai loại năng lượng gió và ánh sáng mặt trời được các nước đang phát triển và các quốc gia gần vùng xích đạo chiếu cố đến nhiều hơn.
Nguyễn An: Tiến sĩ vừa nói rằng, đã xuất hiện từ hơn 70 năm trước đây, và đã là nguồn hy vọng cho nhân loại trong một thời gian dài. Vậy khả năng thay thế than đá và dầu hỏa của loại năng lượng nầy ra sao?
Tiến sĩ Mai Thanh Truyết: Từ ban đầu và căn cứ theo hướng suy nghĩ của những nhà khoa học thời bấy giờ thì thủy điện là một nguồn điện năng sạch và toàn hảo vì không tạo ra ô nhiễm môi trường. Do đó, các đập thủy điện được tiếp nối xây dựng ồ ạt từ các quốc gia tân tiến cho đến những quốc gia đang phát triển. Nhưng trong khoãng 20 năm trở lại đây, khoa học gia trên thế giới đã nhận định đúng đắn thảm nạn môi trường do thủy điện gây ra.
Đó là, 1- Thủy điện đã làm đão lộn hoàn toàn hệ sinh thái của một vùng rộng lớn chung quanh hồ chứa cũng như ở thượng nguồn và hạ nguồn của đập; 2- Thủy điện làm giảm thiểu hoặc hủy diệt đa dạng sinh học của toàn vùng; 3- Hiệu quả kinh tế của thủy điện hoàn toàn đão ngược vì chi phí cần thiết để tái tạo lại môi trường thiên nhiên đã bị đánh mất cao hơn lợi nhuận do việc cung cấp điện năng.
Hai thí dụ điển hình minh xác qua trường hợp của hàng chuổi đập thiết lập dọc theo sông Colorado (Hoa kỳ) và Hoàng hà (Trung hoa); và sau hơn vài chục năm khai thác, dòng chảy của hai con sông nầy không còn điểm đến là vịnh Mễ tây cơ và biển Trung hoa nữa. Ở Việt Nam, dù mới khai thác đập thủy điện trong khõang hơn 10 năm nay, nhưng nhiều tác hại đã xảy ra như trường hợp đập Yali đã làm ngập lụt một thành phố ở Cambodia năm 2000 ngay một năm sau khi khánh thành mà thôi.
Nguyễn An: Có điều gì đó không ổn trong vấn đề thủy điện: Trong khi Tây phương cho là thủy điện gây thảm họa cho môi trường, thì một số nứơc Á châu tiếp tục xây đập là thế nào?
Tiến sĩ Mai Thanh Truyết: Đối với các nước đang phát triển ở Á châu như Trung hoa, Thái lan, Lào, Việt Nam, việc thiết lập các đập thủy điện mới để giải quyết nhu cầu điện năng cho quốc gia trong hiện tại là một việc làm thiếu một tầm nhìn nghiêm chỉnh cho tương lai. Họ không rút tia được kinh nghiệm của các quốc gia Tây phương đang trên đà phá vỡ các đập đã xây dựng ngõ hầu tái tạo hệ sinh thái của vùng, đồng thời cũng không học hỏi kinh nghiệm về các tác hại môi trường vì không nghiên cứu tác động môi trường trong kế hoạch thiết lập đập.
Nguyễn An: Theo Tiến sĩ thì các dạng năng lượng khác có khả năng thay thế thủy điện hay không? Và nếu có thì những điểm lợi cũng như bất lợi như thế nào?
Tiến sĩ Mai Thanh Truyết: Có ba nguồn năng lượng trong hiện tại có thể thay thế thủy điện. Đó là năng lượng nguyên tử, và năng lượng từ gió và ánh sáng mặt trời. Đối với nguồn năng lượng do nguyên tử năng, mức an toàn trong vận hành vẫn là một dấu hỏi lớn và tác hại đến nhân sự và môi trường trong trường hợp tai nạn xảy ra đã làm cho nhiều quốc gia do dự khi quyết định xây dựng thêm nhà máy. Thêm nữa năng lượng nầy thải hồi nhiều thán khí (CO2) ảnh hưởng đến tầng ozone của bầu khí quyển và nhất là phế thải nguyên tử vẫn còn là một nan đề chưa giải quyết được của nhân loại.
Chỉ còn lại năng lượng đến từ gió và ánh sáng mặt trời là tương đối an toàn và sạch cho chúng ta. Ngoài ra, trong cuộc chiến đấu cho sinh tồn của nhân loại cần phải kễ thêm ngoài năng lượng gió, còn có việc truy tìm nguồn thay thế cho dầu khí, đó là nguồn hóa chất methanol và các chất phế thải gia cư và kỹ nghệ.
Nguyễn An: Tiến sĩ vừa nói đến nguồn năng lượng từ gió. Xin ông cho biết khái lược về sự vận hành của loại năng lượng nầy.
Tiến sĩ Mai Thanh Truyết: Trước nhu cầu tiêu thụ năng lượng ngày càng gia tăng và các nguyên liệu tạo ra năng lượng đến từ thiên nhiên có khuynh hướng cạn dần theo thời gian cũng như nhiều hệ lụy về chính trị và kinh tế qua các việc trao đổi, mua bán nhiên liệu, từ hơn 20 năm trở lại đây máy turbine xử dụng năng lượng từ gió tăng dần. Năng lượng đến từ gió là một nguồn năng lượng sạch, không tạo ra thán khí (CO2), không thải hồi phế thải độc hại và sẽ là một nguồn năng lượng có triển vọng lớn trong những năm sắp đến. Do đó, đây là một nguồn năng lượng cần phải phát triển mạnh thêm trong tương lai nhất là đối với các quốc gia có nhiều nguồn gió và đang phát triển.
Nguyễn An: Còn nguồn năng lượng đến từ ánh sáng mặt trời thì sao?
Tiến sĩ Mai Thanh Truyết: Tương tự như nguồn năng lượng đến từ gió, công nghệ từ ánh sáng dùng nguồn năng lượng mặt trời để biến cải thành nhiệt năng, điện năng, và ngay cả việc cung cấp năng lượng cho hệ thống làm lạnh nữa. Hàng năm tại Hoa kỳ các tiểu bang ở miền Đông đều có mở hội nghị Thượng đỉnh về Năng lượng Xanh (Green Power Summit) với mục đích giới thiệu các công nghệ mới về thiết bị áp dụng năng lượng mặt trời dùng cho đơn vị gia cư, hay các cơ sở nhỏ.
Nơi đây cũng thể hiện một quan niệm khác biệt giữa Hoa kỳ và Âu châu trong việc ứng dụng năng lượng mặt trời. Kễ từ thập niên 60, người Pháp đặc biệt chú trọng đến việc giải quyết sự thiếu hụt năng lượng cho các quốc gia đang phát triển. Họ đã thành công trong việc thiết kế và lắp đặt các hệ thống biến năng lượng mặt trời thành điện năng cung ứng cho những làng xã có độ 1000 đơn vị gia cư. Các quốc gia vùng Trung Mỹ đã thừa hưởng thành tựu nầy nhiều nhất vì dễ lấp ráp và chi phí tương đối rẻ.
Đối với các quốc gia có bờ biển dài, hay thuộc vùng nhiệt đới trong đó có Việt Nam, hệ thống thiết bị năng lượng nầy sẽ có tiềm năng lớn để giải quyết nhu cầu thiếu hụt năng lượng cho tương lai.
Nguyễn An: Hồi nãy, Tiến sĩ có nói đến nguồn năng lượng đến từ những chất phế thải, Phải chăng mục tiêu của việc khai triển loại năng lượng nầy là nhằm giải quyết nạn ô nhiễm môi trường trên thế giới?
Tiến sĩ Mai Thanh Truyết: Thưa anh, đúng như vậy. Trong thiên nhiên, than đá, dầu hỏa, các túi dầu trong đất liền hay dưới lòng đại dương là kết quả của một quá trình biến đổi lâu dài các hợp chất hữu cơ trong đó có các nguyên tố căn bản là carbon (C), hydrogen (H), oxygen (O), nitrogen (N), và lưu huỳnh (S).
Do đó các chất phế thải gia cư hay kỹ nghệ đều có chứa đủ các nguyên tố kễ trên (trừ phế thải nguyên tử) cũng có thể được biến đổi thành năng lượng. Làm được việc trên, sẽ giải quyết được hai vấn nạn là ô nhiễm môi trường (đất, không khí, nước ngầm), và sự thiếu hụt các nguồn năng lượng thiên nhiên trên thế giới.
Nguyễn An: Với khuynh hướng chuyển đổi đường lối và phương cách tiêu thụ năng lượng trên thế giới, quan điểm của Tiến sĩ về các viễn kiến trên như thế nào?
Tiến sĩ Mai Thanh Truyết: Theo quan niệm của chúng tôi, chiều hướng thay đổi các nguồn năng lượng cổ điển qua ba hướng chúng tôi vừa trình bày trên là một khơi mào để đóng góp vào: 1- Việc hạn chế hiệu ứng nhà kính, và sự hâm nóng toàn cầu theo tinh thần của Nghị định thư Kyoto 1997; 2- Giải quyết ô nhiễm môi trường do việc gia tăng dân số và phát triển xã hội của các quốc gia trên thế giới; 3- Và nhất là để bổ túc vào sự thiếu hụt năng lượng trên thế giới trong tương lai khi các nguồn năng lượng trong thiên nhiên sắp bị cạn kiệt.
Các quốc gia trên thế giới hiện đang đứng trước 3 vấn nạn chính: - Nhu cầu năng lượng để phát triển kinh tế và cân bằng mức gia tăng dân số; - Nhu cầu gia tăng phúc lợi của người dân; -Và nhu cần giải quyết ô nhiễm môi trường qua việc gia tăng phát triển.
Đối với các quốc gia có trình độ phát triển và kỹ thuật cao, ba nhu cầu trên đã được giải quyết và họ đang đi dần đến những công nghệ "sạch" trong phát triển cộng thêm viễn kiến lớn hướng về tương lai để thay thế một số nguồn năng lượng không còn thích hợp trong việc bảo vệ môi trường.
Nguyễn An: Còn trường hợp Việt Nam thì sao, thưa Tiến sĩ?
Tiến sĩ Mai Thanh Truyết: Đối với các quốc gia đang phát triển trong đó có Việt Nam, hiện đang phải tập trung vào nhu cầu đầu tiên, nghĩa là cần phải gia tăng phát triển để vừa giải quyết việc gia tăng dân số vừa cố gắng thâu ngắn cách biệt giàu nghèo, do đó họ không có điều kiện hay không cố gắng nhiều để tạo điều kiện cho việc thực hiện hai nhu cầu sau.
Vì lý do đó, triển vọng hội nhập vào cuộc chơi toàn cầu hóa của thế giới vẫn còn xa vời. Và vô hình chung, chính họ đã hướng dẫn đất nước họ vào con đường bế tắc do việc phát triển không đồng bộ, vô tổ chức, thiếu kế hoạch đúng đắn và dài hạn gây ra, trong đó việc xem thường công cuộc bảo vệ môi trường là một trong những nguyên nhân chính yếu.