ប្រជាពលរដ្ឋមានជម្លោះដីធ្លីជិត ១ពាន់នាក់ មកពីខេត្តចំនួន៤ ប្រមូលផ្ដុំគ្នាមុខក្រសួងដែនដី ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ នៅព្រឹកថ្ងៃទី១៣ ខែមករា ស្នើសុំលោក ជា សុផារ៉ា ពន្លឿនដំណោះស្រាយឲ្យពួកគេឲ្យបានឆាប់។ ពលរដ្ឋដែលមកពីខេត្តកោះកុង ខេត្តកំពង់ស្ពឺ ខេត្តព្រះវិហារ និងខេត្តឧត្តរមានជ័យ ភាគច្រើនមានទំនាស់ដីធ្លីរ៉ាំរ៉ៃ ជាមួយក្រុមហ៊ុនស្ករអំពៅរបស់ឧកញ៉ា លី យ៉ុងផាត់ ក្រុមហ៊ុនស្ករអំពៅចិន ក្រុមហ៊ុនហេងអភិវឌ្ឍន៍របស់ឧកញ៉ា ហេង ហ៊ុយ និងក្រុមហ៊ុនចិនយូញៀន ច្រើនឆ្នាំមកហើយ។
«ពួកយើងមិនត្រូវការអភិវឌ្ឍន៍យកផ្ទះ ដីធ្លី ប្រជាពលរដ្ឋទេ» «គ្មានដី គ្មានជីវិត» «អភិវឌ្ឍន៍មិនគោរពសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិក្លែងក្លាយ»។ ទាំងអស់នេះ គឺជា ឃ្លាពាក្យស្លោក ដែលពលរដ្ឋមានទំនាស់ដីធ្លី មកពីខេត្តកោះកុង កំពង់ស្ពឺ ព្រះវិហារ និងឧត្តរមានជ័យ ប្រមាណ ១ពាន់នាំគ្នាឈរលើកឡើង និងស្រែកទាមទារឲ្យក្រសួងដែនដី ចេញមុខដោះស្រាយបញ្ចប់បញ្ហារឿងដីធ្លី ពួកគាត់ជាមួយក្រុមហ៊ុនចិន និងក្រុមអ្នកមានអំណាច បន្ទាប់ពីពួកគាត់អស់ជំនឿលើចំណាត់ការថ្នាក់ខេត្ត។
តំណាងពលរដ្ឋមកពីខេត្តកោះកុងដែលមានទំនាស់ជាមួយក្រុមហ៊ុន ចិនយូញៀន លោកស្រី សាំង ពុយ ស្នើដល់ក្រសួងដែនដីចាត់មន្ត្រីជំនាញចុះដល់មូលដ្ឋានពួកគាត់មានជម្លោះ ដើម្បីផ្ដល់ដំណោះស្រាយជាក់ស្ដែងដល់ពលរដ្ឋ ប៉ុន្តែក្រសួងបែរជាតម្រូវឲ្យពួកគាត់ទៅរកដំណោះស្រាយពីអាជ្ញាធរខេត្តដដែលទៅវិញ។
លោកស្រី សាំង ពុយ ថា ពួកគាត់ទៅរកដំណោះស្រាយពីអភិបាលរងខេត្តកោះកុង លោក សុខ សុធី ជាច្រើនដងមកហើយ ប៉ុន្តែគ្មានបានអ្វីក្រៅពីការសន្យាពីមួយពេលទៅមួយពេលនោះឡើយ។ តំណាងពលរដ្ឋរូបនេះ ទទូចស្នើដល់លោក ជា សុផារ៉ា ចាត់ក្រុមការងារចុះពិនិត្យវិវាទជាមួយក្រុមហ៊ុនចិនយូញៀន ដើម្បីកុំឲ្យទំនាស់បន្តអូសបន្លាយតទៅទៀត៖ «ក្រុមបងសំណូមពរឲ្យខាងក្រសួងហ្នឹង ចុះទៅធ្វើការនៅក្នុងមូលដ្ឋានពួកខ្ញុំរស់នៅតែម្ដង បានដោះស្រាយរឿងហ្នឹងបានចប់ ប៉ុន្តែបើខេត្តរុញទៅក្រសួង ក្រសួងរុញទៅខេត្តរឿងអត់ចប់ទេ។ ពួកបងទាំងគ្នាសំណូមពរថា ចង់ឲ្យមានការកោះអញ្ជើញក្រុមហ៊ុនចេញមកដោះស្រាយឲ្យម្ចាស់ដីនៅសេសសល់ហ្នឹង ព្រោះកន្លងមកអត់ដែលមានការកោះអញ្ជើញទេ។ យើងចង់បានដំណោះស្រាយឲ្យឆាប់បាទ»។
កាលពីឆ្នាំ២០០៨ ក្រុមហ៊ុនចិន យូញៀន ឌីវេឡុបមិន គ្រុប (Union Development Group Co.,Ltd) បានទទួលដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចសរុបចំនួនជាង ៤ម៉ឺន ៥ពាន់ហិកតារ (៤៥.១០០) ពីរបបក្រុងភ្នំពេញ ដើម្បីសាងសង់ទីក្រុងទេសចរណ៍ដ៏ធំមួយ ក្នុងរយៈពេល ៥០ឆ្នាំ ដែលត្រូវចំណាយទឹកប្រាក់ជិត ៤ពាន់លានដុល្លារ (៣,៨ពាន់លានដុល្លារ)។
គម្រោងទីក្រុងទេសចរណ៍ដ៏ធំសម្បើមមួយនេះ បានបណ្ដាលឲ្យប្រជាពលរដ្ឋជាង ១ពាន់គ្រួសារ ចាកចេញពីលំនៅឋាន ប៉ុន្តែនៅមានប្រជាពលរដ្ឋជាច្រើនគ្រួសារទៀតនៅមិនទាន់ទទួលបានដំណោះស្រាយនៅឡើយមកដល់ពេលនេះ។
ទន្ទឹមគ្នានេះដែរ សហគមន៍ដីធ្លីចំនួន ៤ទៀត មកពីស្រុកស្រែអំបិល ស្រុកបុទុមសាគរ និងស្រុកគីរីសាគរ ក្នុងខេត្តកោះកុង ដែលមានទំនាស់ជាមួយក្រុមហ៊ុនស្ករអំពៅរបស់ឧកញ៉ា លី យ៉ុងផាត់ និងក្រុមហ៊ុនហេងអភិវឌ្ឍន៍របស់ឧកញ៉ា ហេង ហ៊ុយ ក៏នាំគ្នាស្វែងរកដំណោះស្រាយពីក្រសួងដែនដីដែរ។ ពួកគេស្នើដល់ក្រសួងដែនដី ចុះស៊ើបអង្កេតករណីដីធ្លីជាមួយក្រុមហ៊ុនអ្នកមានអំណាច និងពន្លឿនដំណោះស្រាយរឿងដីធ្លីឲ្យបានឆាប់។
តំណាងពលរដ្ឋមកពីខេត្តឧត្តរមានជ័យ លោក ម៉ា អ៊ុកជឿន ដែលមានទំនាស់ដីធ្លីជាមួយក្រុមហ៊ុនស្ករអំពៅរបស់លោក លី យ៉ុងផាត់ ជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភាបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ឲ្យដឹងថា មានប្រជាពលរដ្ឋជិត ៤រយគ្រួសារទៀត នៅមិនទាន់ទទួលបានដំណោះស្រាយពីក្រុមហ៊ុន និងអាជ្ញាធរនៅឡើយទេ។ លោកស្នើដល់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងដែនដី លោក ជា សុផារ៉ា ពន្លឿនចំណាត់ការដោះស្រាយបញ្ចប់វិវាទឲ្យពលរដ្ឋ៖ «ខ្ញុំមើលឃើញការដោះស្រាយរបស់ថ្នាក់មូលដ្ឋាន អត់មានចេញជាផ្លែផ្កាអីសម្រាប់បងប្អូនប្រជាពលរដ្ឋទេ បានយើងសុខចិត្តឡើងមកក្រសួងនេះ ដើម្បីរាយការណ៍រឿងអស់ទាំងនេះ មកក្រសួង ក៏ដូចជារដ្ឋាភិបាលឲ្យបានដឹង។ កុំឲ្យថ្នាក់ក្រោមគាត់រុញដាក់គ្នា ធ្វើឲ្យមានផលវិបាកដល់ប្រជាពលរដ្ឋ។ រឿងទាំងអស់នេះហើយ បានយើងឡើងមកជួបក្រសួងថ្ងៃនេះ ដើម្បីជំរុញឲ្យថ្នាក់ខេត្តនិងក្រុងដោះស្រាយឲ្យពលរដ្ឋ។ ឥឡូវហ្នឹងមកដល់ក្រសួងហើយ ក្រសួងបង្វែររឿងហ្នឹង ឲ្យខ្ញុំទៅជួបខត្តទៀត។ ឥឡូវយើងខ្ញុំហាក់ដូចជាទ័លច្រកដែរ ដល់អ៊ីចឹង»។
ចំណែកតំណាងពលរដ្ឋមកពីខេត្តព្រះវិហារវិញ គឺលោក សុ ភឿត ថ្លែងថា ជាង ១០ឆ្នាំមកហើយ ដែលអាជ្ញាធរខេត្ត មិនអាចដោះស្រាយបញ្ចប់វិវាទដីធ្លីជាមួយក្រុមហ៊ុនស្ករអំពៅចិន ឡាន ហ្វេង និង រ៉ូយ ហ្វេង។
តំណាងពលរដ្ឋរូបនេះ ស្នើសុំក្រសួងដែនដីដោះស្រាយជម្លោះដីធ្លី ដោយពន្លឿនចុះបញ្ជីដីសមូហភាពសហគមន៍ និងកាត់ឆ្វៀលដីធ្លីព្រៃសហគមន៍ ចេញពីគម្រោងដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចទៅឲ្យក្រុមហ៊ុន ព្រោះអ្នកភូមិភាគច្រើនទទួលផលពីការបោចវល្លិ៍ បោចស្លឹក ដងជ័រទឹកក្នុងព្រៃសហគមន៍៖ «ខ្ញុំមកនេះ ចង់ឲ្យក្រសួងដែនដីទទួលស្គាល់ព្រៃសហគមន៍ និងសុំឆ្វៀលដីជូនប្រជាពលរដ្ឋសម្រាប់ពលរដ្ឋរស់នៅក្នុងសហគមន៍ព្រៃឈើ។ សហគមន៍មានការខ្វះខាតច្រើនណាស់ បាត់បង់ដីធ្លី គោក្របី ធ្វើឲ្យសហគមន៍យើងលំបាកទៀត»។
ក្រុមហ៊ុនសម្បទានសេដ្ឋកិច្ច ហេង ហ្វូ ទទួលសិទ្ធិវិនិយោគពីរដ្ឋាភិបាលលើផ្ទៃដីទំហំជាង ៤២.០០០ហិកតារ តាំងពីឆ្នាំ២០១១ វិនិយោគដាំអំពៅ និងកៅស៊ូ។ ក្រុមហ៊ុននេះ ជាក្រុមហ៊ុនមេ និងមានក្រុមហ៊ុនបុត្រសម្ព័ន្ធចំនួន ៥ទៀត ដូចជា ក្រុមហ៊ុន ឡាន ហ្វេង រួយ ហ្វេង ក្រុមហ៊ុន ហេង ណុង ក្រុមហ៊ុន ហេង រួយ និងក្រុមហ៊ុន ហេង យូ។
សហគមន៍ថា ប្រភពចម្បង ដែលនាំឲ្យកើតមានជម្លោះដីធ្លីធំធេង ក្រោយពីរបបក្រុងភ្នំពេញផ្ដល់ដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចឱ្យក្រុមហ៊ុនស្ករអំពៅចិន ឡាន ហ្វេង និង រ៉ូយ ហ្វេង រាប់ម៉ឺនហិកតារ បង្កវិនាសកម្មធំធេង ដល់ធនធានធម្មជាតិ និងប្រព័ន្ធសេដ្ឋកិច្ចជនជាតិដើមភាគតិចមូលដ្ឋាន។
រីឯតំណាងពលរដ្ឋមកពីកំពង់ស្ពឺ លោក សឹង សុខុម ប្រាប់អាស៊ីសេរីថា ពលរដ្ឋជាង ១ពាន់ ២រយគ្រួសារ នៅស្រុកថ្ពង និងស្រុកឱរ៉ាល់ នៅមិនទាន់ទទួលបានដំណោះស្រាយសមរម្យណាមួយពីអាជ្ញាធរ និងភាគីក្រុមហ៊ុនស្ករអំពៅរបស់លោកឧកញ៉ា លី យ៉ុងផាត់ នៅឡើយទេ ចាប់តាំងពីមានជម្លោះដីធ្លីនៅឆ្នាំ២០១០។
លោក សឹង សុខុម ថា ក្រសួងរង់ចាំមើលលទ្ធផលនៃការអនុគ្រោះ EBA ពីសហភាពអឺរ៉ុបសិន មុននឹងសម្រេចចុះដោះស្រាយឲ្យពួកគាត់ នៅខែមីនាខាងមុខ។ លោកបន្តថា ការសន្យានេះច្រើនលើកច្រើនសារមកហើយ។ តំណាងពលរដ្ឋរូបនេះ ស្នើសុំរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងដែនដី លោក ជា សុផារ៉ា ឱ្យជួយអន្តរាគមន៍ពន្លឿនការដោះស្រាយដល់ពលរដ្ឋឲ្យបានឆាប់៖ «គាត់ថាគាត់ផ្អាកដោះស្រាយសិន រង់ចាំ EBA ប្រកាសហើយសិន។ ខ្ញុំមិនគិតយ៉ាងមិចដែរ បើគាត់និយាយអ៊ីចឹង។ គាត់និយាយភាសាហ្នឹង ដូចនិយាយបញ្ចប់ចឹង មិនដោះទេ ចាំ EBA តាមពិតគាត់មិនដោះយូរហើយ។ ដល់អ៊ីចឹង ! ខ្ញុំពិបាកមែនទែន។ ពេលខ្លះគាត់និយាយផ្សេង ដល់ពេលនេះ គាត់ទម្លាក់ទៅ EBA ណាទៀតហើយ។ ពួកយើងមកច្រើនដងហើយ។ គាត់សន្យាថា ខែ៣បានចុះទៅ»។
ការស្រាវជ្រាវដោយអង្គការសមធម៌កម្ពុជា បានរកឃើញថា សមាជិកព្រឹទ្ធសភាមកពីគណបក្ស ប្រជាជនកម្ពុជា លោក លី យ៉ុងផាត់ បានទទួលសិទ្ធិអនុញ្ញាតពីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា លើការអភិវឌ្ឍដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចដាំអំពៅចំនួន ៩ពាន់ហិកតារនៅស្រុកថ្ពង ក្នុងខេត្តកំពង់ស្ពឺ កាលពីឆ្នាំ២០១០។ ស្របពេលជាមួយគ្នានេះ ក្រុមហ៊ុនភ្នំពេញស៊ូហ្គើរ ក៏បានទទួលដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចចំនួនជាង ៩ពាន់ហិកតារនៅស្រុកឱរ៉ាល់ និងផ្ទៃដីអភិវឌ្ឍន៍សត្វព្រៃចំនួន ៤.៧០០ហិកតារបន្ថែមទៀត។ បច្ចុប្បន្ន ក្រុមហ៊ុននេះមានផ្ទៃដីសរុបចំនួន ២ម៉ឺន ៣ពាន់ហិកតារ ដែលជាទំហំលើសពីច្បាប់អនុញ្ញាត។
ក្រោយចូលជួបមន្ត្រីតំណាងក្រសួងដែនដី នៅព្រឹកថ្ងៃទី១៣ មករា ក្រុមតំណាងពលរដ្ឋ ៤០នាក់ មកពីខេត្តទាំងបួន ខកចិត្ត ចំពោះមន្ត្រីក្រសួងដែនដី ដែលតម្រូវឲ្យពួកគាត់វិលត្រឡប់ទៅរកដំណោះស្រាយពីអាជ្ញាធរថ្នាក់ខេត្តវិញ ដោយយកហេតុផលថា ក្រសួងបានត្រឹមតែពិនិត្យឯកសារ និងបញ្ជូនទៅឲ្យថ្នាក់ក្រោមជាតិដោះស្រាយប៉ុណ្ណោះ។
អាស៊ីសេរី មិនអាចសុំការបំភ្លឺរឿងទាំងអស់នេះ ពីអ្នកនាំពាក្យក្រសួងដែនដី លោក សេង ឡូត បាននៅឡើយទេ ដោយសារគ្មានទទួលទូរស័ព្ទ។
ក្រុមពលរដ្ឋទាំង ៤ខេត្ត សម្រេចវិលត្រឡប់ទៅខេត្តរៀងខ្លួនវិញ នៅរៀលថ្ងៃដដែល ប៉ុន្តែពួកគាត់ បញ្ជាក់ថា នឹងនាំគ្នាឡើងមកតវ៉ាពីក្រសួងដែនដីនៅរាជធានីភ្នំពេញជាថ្មីទៀត បើនៅតែគ្មានដំណោះស្រាយពីអាជ្ញាធរខេត្ត។
នាយករងទទួលបន្ទុកផ្នែកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សនៃអង្គការលីកាដូ (LICADHO) លោក អំ សំអាត លើកឡើងថា បញ្ហាដីធ្លីនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បន្តអូសបន្លាយដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ភាគច្រើនជាដីសម្បទានសេដ្ឋកិច្ចដែលរដ្ឋាភិបាលផ្ដល់ទៅឲ្យក្រុមហ៊ុនឯកជន និងឧកញ៉ាមួយចំនួន។ លោក អំ សំអាត យល់ថា វិវាទដីធ្លីនេះ នឹងដោះស្រាយបញ្ចប់ទៅបាន លុះត្រាតែរដ្ឋាភិបាលមានឆន្ទៈពិតប្រាកដ និងយន្តការច្បាស់លាស់៖ «ការដោះស្រាយទាល់តែមានឆន្ទៈពិតប្រាកដ។ មិនមែនការដោះស្រាយហ្នឹង ស្ថិតនៅលើលិខិតស្នាម ដែលថាចេញទៅ ឲ្យតែថាបានចេញ។អ៊ីចឹង ! កាលណាថ្នាក់ជាតិ ឬក៏រដ្ឋាភិបាលដែលចេញទៅហើយ ត្រូវតែតាមដានទៅដល់អាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន ហ្នឹង បានដោះស្រាយហើយ ឬក៏អត់ទេ។ ឬមួយក៏បង្កើតគណៈកម្មការដោះស្រាយ ដូចនៅកោះកុង អីពីមុន យើងឃើញថាបង្កើតគណៈកម្មការដើម្បីដោះស្រាយ វាមានលទ្ធផលដែរ។ អ៊ីចឹង ! សំខាន់បំផុត ទៅលើឆន្ទៈ ហើយដោះស្រាយឲ្យប្រាកដប្រជា អ៊ីចឹងបានអាចដោះស្រាយទៅបាន»។
លោក អំ សំអាត ថា បញ្ហាដីធ្លីនេះ ក៏ជាចំណុចមួយក្នុងចំណោមចំណុចផ្សេងទៀត សម្រាប់សហភាពអឺរ៉ុប ក្នុងការវាយតម្លៃអំពីស្ថានការណ៍សិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ហេតុនេះ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល គួរដាក់ចេញវិធានការដែលមានប្រសិទ្ធភាពឲ្យបានឆាប់ ដើម្បីដោះស្រាយវិវាទដីធ្លីនៅគ្រប់បណ្ដាខេត្តក្រុងទាំងអស់ ឲ្យបានឆាប់ តាមតែអាចធ្វើទៅបាន ដើម្បីរក្សាបានការអនុគ្រោះពន្ធពីសហភាពអឺរ៉ុប៕