ប្រទេសក្រីក្រជាច្រើន រួមទាំងប្រទេសកម្ពុជាផង សុទ្ធតែទទួលបានការអនុគ្រោះពន្ធផ្នែកពាណិជ្ជកម្ម ឬ EBA ដើម្បីនាំផលិតផលស្ទើរគ្រប់មុខ ទៅលក់នៅផ្សារសហភាពអឺរ៉ុប ដោយមិនចាំបាច់បង់ពន្ធ។ ការមិនចាំបាច់បង់ពន្ធនេះ ជួយដល់ការអភិវឌ្ឍផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនៅកម្ពុជា។ ប៉ុន្តែ កិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្មនេះ មានភ្ជាប់លក្ខខណ្ឌតឹងរ៉ឹង ដែលប្រទេសកម្ពុជា និងប្រទេសនីមួយៗ ត្រូវគោរព។ ដោយហេតុថាកម្ពុជា ខកខានមិនបាន បំពេញតាមលក្ខខណ្ឌទាំងនោះទេ សហភាពអឺរ៉ុប ត្រូវចាប់ផ្ដើមនីតិវិធីដក ឬព្យួរការអនុគ្រោះពន្ធនេះ។
តើអ្វីខ្លះ ជាលក្ខខណ្ឌនៃការអនុគ្រោះពន្ធ EBA និង នីតិវិធីដក ឬ ព្យួរវា?
កម្មវិធីអនុគ្រោះពន្ធលើ «ទំនិញគ្រប់មុខ លើកលែងតែគ្រឿងសព្វាវុធ» Everything But Arms ឬហៅកាត់ថា EBA នេះជាផ្នែកមួយ នៃប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធទូទៅ របស់សហភាពអឺរ៉ុប ដែលផ្ដល់ឱ្យតែប្រទេសក្រីក្រប៉ុណ្ណោះ។ គោលបំណងនៃការអនុគ្រោះពន្ធនេះ គឺចង់ឱ្យប្រទេសក្រីក្រទាំងនោះ មានឱកាសកាត់បន្ថយភាពក្រីក្រ តាមរយៈការរីកលូតលាស់ ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ប្រកបដោយចិរភាព។
ស្ថាប័នដែលកំណត់ថា ប្រទេសណាមួយ ជាប្រទេសក្រីក្រ គឺគណៈកម្មាធិការសម្រាប់គោលនយោបាយអភិវឌ្ឍ របស់អង្គការសហប្រជាជាតិ។ បច្ចុប្បន្ននេះ មានប្រទេសក្រីក្រចំនួន ៤៨ នៅទូទាំងពិភពលោក រួមទាំងកម្ពុជាផង ដែលកំពុងទទួលបានផលប្រយោជន៍ ពីការអនុគ្រោះពន្ធនេះ។
ប្រទេសក្រីក្រទាំងនោះ មិនចាំបាច់ដាក់ពាក្យសុំ ទើបទទួលបានការអនុគ្រោះពន្ធ EBA នេះទេ។ តាមបញ្ញត្តិរបស់សហភាពអឺរ៉ុប ប្រទេសទាំងនេះ ស្ថិតក្នុងបញ្ជីទទួលបានការអនុគ្រោះពន្ធនេះ ឱ្យតែជា ប្រទេសមានការអភិវឌ្ឍតិចតួចជាងគេ។
នៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ឬ អាស៊ាន ក្នុងចំណោមប្រទេសសមាជិកអាស៊ានទាំង ១០ មានប្រទេសតែបីប៉ុណ្ណោះ ដែលចាត់ទុក ថាជាប្រទេសក្រីក្រ រួមមានប្រទេសកម្ពុជា ឡាវ និង ភូមា (ឬមីយ៉ាន់ម៉ា) ដែលសុទ្ធតែទទួលបានការអនុគ្រោះពន្ធនេះ។
ប្រទេសដែលបានការអនុគ្រោះពន្ធនេះ អាចនាំចេញផលិតផលគ្រប់មុខ លើកលែងតែគ្រឿងសព្វាវុធ ទៅកាន់ទីផ្សារសហភាពអឺរ៉ុប ដែលមាន ២៨ ប្រទេស ដោយមិនចាំបាច់បង់ពន្ធ និងដោយគ្មានកូតាកំណត់។ តាមរយៈការអនុគ្រោះពន្ធនេះ ប្រទេសដែលនាំទំនិញចេញ ចំណេញពន្ធរហូតដល់ ២០% លើមុខទំនិញនីមួយៗ។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ការផ្តល់ការអនុគ្រោះពន្ធនេះ គឺមានភ្ជាប់លក្ខខណ្ឌធំៗមួយចំនួន ដែលប្រទេសនីមួយៗ ត្រូវបំពេញឱ្យបានជាដាច់ខាត។ លក្ខខណ្ឌទាំងនោះ រួមមានការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និង ប្រជាធិបតេយ្យ និងការគោរពសិទ្ធិការងារ ដែលមានចែង នៅក្នុងគោលការណ៍ជាមូលដ្ឋាន នៃអនុសញ្ញាទាំងឡាយ ស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងសិទ្ធិការងាររបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ និងអង្គការពលកម្មអន្តរជាតិ។
បើប្រទេសណាមួយ បំពានធ្ងន់ធ្ងរទៅលើលក្ខខណ្ឌមួយ ឬច្រើន តាមមាត្រា ១៩ នៃបទបញ្ញត្តិ ស្ដីពីកម្មវិធីប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះ សហភាពអឺរ៉ុប នឹងដក ឬព្យួរការអនុគ្រោះពន្ធនោះ។ ប៉ុន្តែ មុននឹងឈានដល់ដំណាក់ការដក ឬព្យួរនេះ សហភាពអឺរ៉ុប ជូនដំណឹងទៅប្រទេសសាម៉ី ឱ្យដឹងខ្លួនជាមុនសិន។
ដូចក្នុងករណីប្រទេសកម្ពុជា ក្រោយរបបលោក ហ៊ុន សែន ចាប់ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិលោក កឹម សុខា ដាក់ពន្ធនាគារ រម្លាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បណ្ដេញអង្គការសង្គមស៊ីវិល បិទប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញលើមន្ត្រីសហជីពកម្មករ ចាប់សកម្មជនដីធ្លី សកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស និងសកម្មជនបក្សប្រឆាំងដាក់ពន្ធនាគារ និងរៀបចំការបោះឆ្នោត ដោយផាត់គណបក្សប្រឆាំង សហភាពអឺរ៉ុប បានថ្កោលទោស និងព្រមានរបបនេះ ជាច្រើនសារ ឱ្យស្ដារស្ថានភាពនេះជាបន្ទាន់ បើមិនដូច្នេះទេ ពួកគេនឹងដក ឬព្យួរការអនុគ្រោះពន្ធនេះ។
សហភាពអឺរ៉ុប ចាត់ទុកចំណាត់ការរបស់របបលោក ហ៊ុន សែន ក្នុងរយៈពេល ១៨ ខែចុងក្រោយនេះ ថា ជាអំពើរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និង បំផ្លាញប្រជាធិបតេយ្យធ្ងន់ធ្ងរ ដែលផ្ទុយទៅនឹងលក្ខខណ្ឌ ដែលកម្ពុជាត្រូវតែគោរព ដើម្បីជាថ្នូរនឹងការបន្តទទួលបានប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះ។
ជាលទ្ធផល កាលពីថ្ងៃទី១១ ខែកុម្ភៈ សហភាពអឺរ៉ុប បានប្រកាសចាប់ផ្ដើមអនុវត្តនីតិវិធីដក ឬ ព្យួរការអនុគ្រោះពន្ធនេះ។ នីតិវិធីនេះ ចាប់ផ្ដើម ក្រោយសហភាពអឺរ៉ុប បានបញ្ជូនគណៈប្រតិភូស្វែងរកការពិតមួយក្រុម ទៅកម្ពុជា កាលពីដើមខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០១៨។ សហភាពអឺរ៉ុប ក៏បានព្រមានរបបលោក ហ៊ុន សែន កាលពីដើមខែតុលា ឆ្នាំ ២០១៨ ដែរថា បើរបបនេះ នៅតែមិនព្រមស្ដារសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញទេ យ៉ាងយូរប្រាំមួយខែក្រោយ សហភាពអឺរ៉ុប នឹងអនុវត្តនីតិវិធីដក ឬព្យួរការអនុគ្រោះពន្ធនេះ។
ក្រោមសម្ពាធនេះ របបលោក ហ៊ុន សែន បានបន្ធូរបន្ថយស្ថានការណ៍ខ្លះដែរ ដូចជាដោះលែងអ្នកទោសនយោបាយ និងសកម្មជនដីធ្លី និងអ្នកសារព័ត៌មាន ជាទ្រង់ទ្រាយធំ ចាប់ផ្ដើមពីខែកញ្ញា ឆ្នាំ ២០១៨។ ក្រោយមកលោក ហ៊ុន សែន បានបញ្ជាឱ្យពន្លឿននីតិវិធីតុលាការ លើរឿងក្តីមេសហជីពកម្មករ និងផ្ទេរការឃុំខ្លួនលោក កឹម សុខា ពីគុកត្រពាំងផ្លុង ក្នុងខេត្តត្បូងឃ្មុំ ក្បែរព្រំដែនវៀតណាម មកឃុំខ្លួនក្នុងផ្ទះគាត់ នៅភ្នំពេញវិញ។
នាយករងទទួលបន្ទុក ផ្នែកសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំតំបន់អាស៊ី នៃអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ Human Rights Watch លោក ហ្វ៊ីល រ៉ូប៊ឺតសុន (Phil Robertson) ថារបបភ្នំពេញដឹងខ្លួន ថាកំពុងរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរ និងចាប់ផ្ដើមចរចា ជាមួយសហភាពអឺរ៉ុប ជិតមួយឆ្នាំហើយ ពោលគឺតាំងពីមុនសហភាពអឺរ៉ុប ចាប់ផ្ដើមនីតិវិធីដក ឬ ព្យួរការអនុគ្រោះពន្ធនេះមកម្ល៉េះ៖ «ស្ថានភាពសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ មិនត្រឹមតែអាក្រក់ទេ គឺវាកំពុងតែយ៉ាប់យ៉ឺនជាលំដាប់។ ស្ថានភាពនេះនឹងប្រសើរឡើងវិញ គឺអាស្រ័យលើសហភាពអឺរ៉ុប ដែលចាប់ផ្ដើមនីតិវិធីដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ពីកម្ពុជា។ យើងដឹងហើយថា ការអនុគ្រោះពន្ធនេះ ចងភ្ជាប់លក្ខខណ្ឌគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យ។ កម្ពុជាមិនបានបំពេញតាមលក្ខខណ្ឌនេះទេ។ ឥឡូវនេះ យើងដឹងថា រដ្ឋាភិបាល កម្ពុជាកំពុងចរចាជាមួយសហភាពអឺរ៉ុប។ យើងសង្ឃឹមថា នឹងមានការកែទម្រង់ ដើម្បីស្ដារសិទ្ធិមនុស្សឡើងវិញ»។
ប៉ុន្តែ សហភាពអឺរ៉ុប ចាត់ទុកចំណាត់ការប៉ុណ្ណេះ នៅតិចតួចមិនគ្រប់គ្រាន់ ថា បានស្ដារសិទ្ធិមនុស្ស និប្រជាធិបតេយ្យ ដែលរងការរំលោភធ្ងន់ធ្ងរ ក្នុងរយៈពេលជាងមួយឆ្នាំកន្លះមកហើយនោះទេ។ សហភាពអឺរ៉ុប ទាមទារឱ្យទម្លាក់ចោល ការចោទប្រកាន់លើលោក កឹម សុខា ផ្ដល់នីតិសម្បទាឱ្យមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់បក្សប្រឆាំង ដែលរបបនេះហាមឃាត់សិទ្ធិនយោបាយ ទាំងអស់វិញ អនុញ្ញាតឱ្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បើកដំណើរការឡើងវិញ និងរៀបចំការបោះឆ្នោតឡើងវិញ ដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ជាដើម។
លោក ហ្វ៊ីល រ៉ូប៊ឺតសុន (Phil Robertson) មិនភ្ញាក់ផ្អើលនឹងចំណាត់ការរបស់សហភាពអឺរ៉ុបទេ ព្រោះអ្វីដែលរបបលោក ហ៊ុន សែន ធ្វើនោះគឺអេះមិនទាន់ចំរមាស់៖ «ប៉ុន្តែ ជាអកុសល រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ធ្វើបានតិចតួច ដែលមិនគ្រប់គ្រាន់ ក្នុងការធ្វើឱ្យសហភាពអឺរ៉ុបប្ដូរចិត្តទេ។ អ្វីដែលសហភាពអឺរ៉ុប មិនអាចប្ដូរចិត្តបាននេះ គឺដោយសារតែកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្ម ដែលកំណត់ច្បាស់ ថាកម្ពុជាត្រូវតែគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យ ទើបអាចបន្តទទួលបានការអនុគ្រោះពន្ធនេះ។ ប៉ុន្តែ កម្ពុជាក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក ហ៊ុន សែន មិនបានបំពេញតាម។ ទាំងអស់នេះ គឺជាកំហុសរបស់លោក ហ៊ុន សែន។ សហភាពអឺរ៉ុប សម្រេចផ្អែកលើតថភាពជាក់ស្ដែង មិនមែនដោយសាររឿងនយោបាយទេ»។
ឥឡូវនេះ ដោយសារតែសហភាពអឺរ៉ុប បានចាប់ផ្ដើមនីតិវិធីដក ឬព្យួរការអនុគ្រោះពន្ធនេះ របបលោក ហ៊ុន សែន តាមពិត មានពេលតែ ១២ ខែប៉ុណ្ណោះ គិតចាប់ពីថ្ងៃទី១២ ខែ កុម្ភៈ ឆ្នាំនេះ ដើម្បីស្ដារស្ថានភាពអាក្រក់នេះឱ្យទាន់។ នីតិវិធីក្នុងរយៈពេល ១២ ខែនេះ ចែកចេញជាបីដំណាក់កាល។ ដំណាក់កាលទីមួយ គឺប្រាំមួយខែ ដំបូង ពីខែ កុម្ភៈ ដល់ខែ កក្កដា គឺដំណាក់កាលពិនិត្យតាមដាន និងវាយតម្លៃស៊ីជម្រៅ ថា តើកម្ពុជាបានធ្វើអ្វីខ្លះ ដើម្បីកែប្រែស្ថានការណ៍បច្ចុប្បន្ន។ សហភាពអឺរ៉ុប ផ្តល់ឱកាសឱ្យកម្ពុជា ក្នុងការចរចា និងចូលរួមសហការ ក្នុងការប្រមូលព័ត៌មានចាំបាច់។ ដំណាក់កាលទីពីរ គឺបីខែបន្ទាប់ រាប់ពីខែ សីហា ដល់ខែតុលា គឺជាពេលសរសេររបាយការណ៍ សរុបលទ្ធផលនៃដំណាក់កាលតាមដានប្រាំមួយខែដំបូងនោះ។ ដំណាក់កាលទីបី គឺបីខែបន្ទាប់មកទៀត គិតចាប់ពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩ ដល់ខែ មករា ឆ្នាំ ២០២០ គណៈកម្មការអឺរ៉ុប នឹងបិទបញ្ចប់នីតិវិធី ១២ ខែនេះ ដោយចេញសេចក្តីសម្រេចស្ថាពរមួយ ថាតើត្រូវដក ឬមិនដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនោះ។ បើគណៈកម្មការនេះ សម្រេចដកការអនុគ្រោះពន្ធពីកម្ពុជា នៅថ្ងៃខែមករា ឆ្នាំ២០២០ នោះមែន ប្រសិទ្ធភាពនៃការអនុវត្ត ត្រូវរង់ចាំប្រាំមួយខែបន្ទាប់ទៀត មានន័យថា ការដកការអនុគ្រោះពន្ធ នឹងចាប់ផ្ដើម នៅពាក់កណ្ដាលឆ្នាំ ២០២០។
មិនមែនតែប្រទេសកម្ពុជាទេ ដែលអាចនឹងបាត់បង់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ ដោយសារការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរនេះ។ ប្រទេសភូមា ឬមីយ៉ាន់ម៉ាឯណោះ ក៏ប្រឈមមុខនឹងស្ថានភាពដូចគ្នានេះដែរ ក្រោយសហភាពអឺរ៉ុប បានរកឃើញ នូវអំពើរំលោភសិទិ្ធមនុស្សធ្ងន់ធ្ងរ នៅប្រទេសនេះ ដែលប្រព្រឹត្តទៅលើជនភៀសខ្លួនរ៉ូហ៊ីងយ៉ា។
ទោះបីការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងបំផ្លាញប្រជាធិបតេយ្យធ្ងន់ធ្ងរ ជាមូលហេតុ ដែលសហភាពអឺរ៉ុប ដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ ពីប្រទេសដែលប្រព្រឹត្ត អំពើបំពាននេះក៏ដោយ បើប្រទេសណាមួយងើបខ្លួនរួចពីឋានៈប្រទេសក្រីក្រ ហើយក្លាយជាប្រទេសមានប្រាក់ចំណូលខ្ពស់ ឬប្រាក់ចំណូលមធ្យមកម្រិតខ្ពស់ ប្រទេសនោះ ក៏នឹងលែងទទួលបានការអនុគ្រោះពន្ធនេះ តទៅទៀតដែរ។ ជាឧទាហរណ៍ កាលពីខែមករា ឆ្នាំ ២០១៩ សហភាពអឺរ៉ុប បានដកប្រទេស សាម៉ូអា (Samoa) ចេញពីបញ្ជីប្រទេសក្រីក្រ និងលែងទទួលបានការអនុគ្រោះពន្ធនេះតទៀត ដោយសារប្រទេសនេះ មានសេដ្ឋកិច្ចរីកចម្រើន ផុតចំណាត់ថ្នាក់ប្រទេសក្រីក្រ។ ស្ថាប័នដែលអាចចាត់ចំណាក់ថ្នាក់ ថាប្រទេសណាមួយ លែងជាប្រទេសក្រីក្របាន គឺធនាគារពិភពលោក។ ប្រទេសណាក៏ដោយ អាចរួចផុតពីឋានៈនៃប្រទេសក្រីក្រ បើប្រទេសនោះ រកប្រាក់ចំណូលបានខ្ពស់បីឆ្នាំជាប់ៗគ្នា។
ប្រទេសកម្ពុជា បើតាមធនាគារពិភពលោក រកឃើញថា ជាប្រទេសមានចំណូលមធ្យមកម្រិតទាបនៅឡើយ។ បើសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា មិនរងផលប៉ះពាល់អ្វី និងបន្តមានកំណើនសេដ្ឋកិច្ច ចាប់ពី ៧% កម្ពុជាត្រូវការពេលជាង ១០ ឆ្នាំទៀត ទើបអាចក្លាយជាប្រទេសមានប្រាក់ចំណូលមធ្យមកម្រិតខ្ពស់ ដែលដល់ពេលនោះកម្ពុជា នឹងបាត់បង់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA នេះដោយស្វ័យប្រវត្តិ។
ប៉ុន្តែ ដោយសារសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា ពឹងផ្អែកខ្លាំងទៅលើប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA នេះ ដែលមានទំហំទឹកប្រាក់ប្រហែល ៧០០ លានដុល្លារក្នុងមួយឆ្នាំ កម្ពុជានឹងបាត់បង់ឱកាស ក្នុងការអភិវឌ្ឍខ្លួន ឱ្យក្លាយទៅជាប្រទេស មានប្រាក់ចំណូលមធ្យមកម្រិតខ្ពស់ បើសហភាពអឺរ៉ុប ផ្ដាច់ប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនៅពេលនេះ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ កម្ពុជានឹងប្រឈមវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច ដែលធ្វើឱ្យពលរដ្ឋខ្មែរដែលប៊ិះក្រ ធ្លាក់ខ្លួនក្រវិញ ជាងពាក់កណ្ដាលនគរ បើអត់ EBA។
លោក ហ្វ៊ីល រ៉ូប៊ឺតសុន ថានាឡិកាម៉ោង កំណត់ការដកប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធនេះ ចាប់ផ្ដើមហើយ។ រយៈពេល ១២ ខែនោះ ក៏សហភាពអឺរ៉ុប បានជូនដំណឹងទៅរបបលោក ហ៊ុន សែន រួចហើយដែរ៖ «នៅទីបំផុត បើលោក ហ៊ុន សែន កែប្រែ និងស្តារសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ សហភាពអឺរ៉ុប អាចសម្រេចមិនដកការអនុគ្រោះពន្ធនេះ។ ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី អ្វីៗគឺស្ថិតនៅលើលោក ហ៊ុន សែន ថាតើគាត់មានសុឆន្ទៈ ក្នុងការចរចា ដោយស្មោះត្រង់ជាមួយសហភាពអឺរ៉ុប ឬយ៉ាងណា»។
លោកបន្តថា បើលោក ហ៊ុន សែន នៅតែលេងល្បិចនយោបាយ មិនព្រមស្ដារសិទ្ធិមនុស្ស និង ប្រជាធិបតេយ្យ កម្ពុជាចៀសមិនផុតពីទទួលទណ្ឌកម្មនេះទេ៕
បើលោកអ្នកនាង មានសំណូមពរ មតិ ឬ សំណួរអំពីច្បាប់ លោកអ្នកនាងអាចសរសេរទៅលោក មួង ណារ៉េត តាមរយៈអ៊ីម៉េល muongn@rfa.org ឬទូរស័ព្ទ (202) 530-7786
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។