អ្នកស្រាវជ្រាវខាងការអភិវឌ្ឍសង្គម បណ្ឌិត កែម ឡី ត្រូវបានឃាតកបាញ់សម្លាប់ អស់រយៈពេល ៣ឆ្នាំហើយ គិតត្រឹមថ្ងៃទី១០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៩។ ភ្លាមៗ ក្រោយអំពើឃាតកម្ម សមត្ថកិច្ចចាប់បានជនសង្ស័យម្នាក់ ដែលមិនសូវមានគេស្គាល់សាវតារ ហើយជាច្រើនខែក្រោយមក ជននេះត្រូវបានតុលាការកាត់ទោសឱ្យជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិត។ សាធារណជនខកចិត្តជាខ្លាំងចំពោះតុលាការ ដែលមិនអាចនាំខ្លួនជនពាក់ព័ន្ធផ្សេងទៀតមកកាត់ទោសតាមច្បាប់។ តើសំណុំរឿងដ៏អាស្រូវមួយនេះមានការវិវឌ្ឍយ៉ាងដូចម្ដេចខ្លះ ក្នុងរយៈពេល ៣ឆ្នាំមកនេះ?
សំណុំរឿងឃាតកម្មបណ្ឌិត កែម ឡី ត្រូវបានតុលាការរបបក្រុងភ្នំពេញបំបែកជាពីរ ដោយសំណុំរឿងទីមួយផ្ដោតលើការកាត់ទោសបុគ្គល អឿត អាង ហៅ ជួប សម្លាប់ និងទីពីរផ្តោតលើការស៊ើបអង្កេតរកអ្នកពាក់ព័ន្ធ និងអ្នកនៅពីក្រោយខ្នងបុគ្គលនេះ។
សំណុំរឿងទីមួយ បានបិទបញ្ចប់ហើយកាលពីចុងខែឧសភា កន្លងទៅ បន្ទាប់ពីតុលាការកំពូលសម្រេចឱ្យ អឿត អាង ជាប់ពន្ធនាគារអស់មួយជីវិត ដោយគ្មានការបន្ធូរបន្ថយទោស ពីបទ “ឃាតកម្មគិតទុកជាមុន” និង “កាន់កាប់អាវុធដោយគ្មានការអនុញ្ញាត”។ ចំណែកសំណុំរឿងទីពីរវិញ ហាក់ដូចជាគ្មានការវិវឌ្ឍជឿនលឿនទៅមុខឡើយ ពីព្រោះតុលាការក្រុងភ្នំពេញមិនបានកោះហៅជនណាម្នាក់មកសាកសួរ ឬក៏ចាប់បានជនសង្ស័យណាផ្សេងទៀតមកកាត់ទោសនោះឡើយ។
នាយករងផ្នែកឃ្លាំមើលសិទិ្ធមនុស្សនៃអង្គការ លីកាដូ (LICADHO) លោក អំ សំអាត ថ្លែងថា លោកគ្មានជំនឿថាតុលាការអាចរកយុត្តិធម៌ពិតប្រាកដជូនបណ្ឌិត កែម ឡី និងក្រុមគ្រួសារ បាននោះឡើយ ពីព្រោះលោកយល់ថា តុលាការគ្មានឆន្ទៈពិតប្រាកដក្នុងការធ្វើរឿងនេះឡើយ។ លោកបន្តថា ការបំបែកសំណុំរឿងនេះជាពីរ គឺគ្រាន់តែដើម្បីរំងាប់អារម្មណ៍ពលរដ្ឋ និងបញ្ចៀសមិនឱ្យមានការរិះគន់ពីសាធារណជនប៉ុណ្ណោះ៖ «ដូចរឿងមុនៗ បង្កើតគណៈកម្មការម្ដងហើយម្ដងទៀតដើម្បីធ្វើការស៊ើបអង្កេត ជាពិសេសរឿងលោក ជា វិជ្ជា ហ្នឹង ហើយរដ្ឋាភិបាលលោកថាមិនទាន់បិទបញ្ចប់ទេ តុលាការក៏ថាមិនទាន់បិទបញ្ចប់ដែរ។ អ៊ីចឹងឃាតកម្មលើលោកបណ្ឌិត កែម ឡី នេះ ការបំបែករឿងជាពីរនេះគ្រាន់តែជាលេសនៃដំណើរការមួយថា ដំណើរការនីតិវិធីនៅតែបន្ត បានន័យថា អត់ទាន់បិទទេ។ គ្រាន់តែឱ្យមានរូបភាពចេញជាអ៊ីចឹង ប៉ុន្តែការស្វែងរកយុត្តិធម៌ពិតប្រាកដ ខ្ញុំមិនមានសង្ឃឹមទេ»។
ដំណើររកយុត្តិធម៌ក្នុងសំណុំរឿងបណ្ឌិត កែម ឡី ត្រូវបានសហគមន៍ជាតិ និងអន្តរជាតិ វាយតម្លៃថា មិនមានភាពពេញលេញ និងមិនអាចទទួលយកបានតាំងពីដើមដំបូង ដ្បិតមានមនុស្សតែម្នាក់គត់ដែលត្រូវបានយកមកកាត់ទោស នោះគឺបុគ្គល អឿត អាង ហៅ ជួប សម្លាប់។ ទាំងតុលាការជាន់ទាប និងជាន់ខ្ពស់ សុទ្ធតែកាត់ក្តីរឿងនេះក្នុងរបៀបតែមួយ គឺពឹងផ្អែកសឹងទាំងស្រុងលើចម្លើយសារភាពរបស់ ជួប សម្លាប់ ដោយគ្មានការបញ្ជាក់ ឬផ្ទៀងផ្ទាត់ព័ត៌មានទាំងនោះ ឱ្យបានច្បាស់លាស់ឡើយ។ ជាឧទាហរណ៍ ជួប សម្លាប់ បានសារភាពថា ខ្លួនបាញ់សម្លាប់បណ្ឌិត កែម ឡី ដោយសាររឿងលុយ ៣ពាន់ដុល្លារ ក៏ប៉ុន្តែតុលាការមិនបានស្រាវជ្រាវឱ្យច្បាស់ថា ជននេះមានលុយ ឬក៏អត់នោះទេ បែរជាជឿលើចម្លើយសារភាពនេះទៅវិញ ខណៈក្រុមគ្រួសាររបស់ ជួប សម្លាប់ អះអាងថា រូបគេគ្មានលុយច្រើនបែបនេះឡើយ ព្រោះសូម្បីតែលុយ ១ ម៉ឺនរៀល សឹងតែគ្មានដាក់ហោប៉ៅផង។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌ លោក ជិន ម៉ាលីន ថ្លែងថា ការវាយតម្លៃថា រឿងនេះមានយុត្តិធម៌ពេញលេញ ឬមិនពេញលេញនោះ គឺជារឿងដែលមិនសមហេតុផល ពីព្រោះសំណុំរឿងមិនទាន់បានបិទបញ្ចប់នៅឡើយ។ លោកអះអាងថា តុលាការកំពុងតែស៊ើបអង្កេតរកអ្នកពាក់ព័ន្ធផ្សេងទៀតនៅក្នុងសំណុំរឿងទីពីរ ក៏ប៉ុន្តែលទ្ធផលបែបណានោះ មិនអាចឱ្យដឹងបានឡើយ ព្រោះស្ថិតក្នុងដៃចៅក្រមស៊ើបសួរ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត លោកមិនអាចបញ្ជាក់បានថា តើសំណុំរឿងនេះនឹងត្រូវប្រើពេលប៉ុន្មានទៀត ដើម្បីបិទបញ្ចប់ការស៊ើបអង្កេត និងឈានដល់ការបើកសវនាការនោះឡើយ ព្រោះនេះជាការសម្រេចរបស់តុលាការ៖ «ការពេញលេញ ឬមិនពេញលេញ អាហ្នឹងគឺជាការយល់ឃើញរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ និងអ្នកដែលមានការពាក់ព័ន្ធ ក៏ប៉ុន្តែជាដំណើរការផ្លូវច្បាប់ វានៅមានសំណុំរឿងមួយទៀតដែលកំពុងដំណើរការ។ អ៊ីចឹងសំណុំរឿងមួយទៀតមិនទាន់ត្រូវបានបិទបញ្ចប់ផង យើងសន្និដ្ឋានយុត្តិធម៌ពេញលេញ ឬមិនពេញលេញនោះ វាដូចជាមិនសមហេតុសមផលតាមផ្លូវច្បាប់ទេ ហើយការសន្និដ្ឋានថា មានអ្នកមានអំណាចពាក់ព័ន្ធហ្នឹង ក៏រឹតតែជាការសន្និដ្ឋានដោយអយុត្តិធម៌ទៀត ដោយសារតែសំណុំរឿងមិនទាន់បានបំបែក ហើយអ្នកដែលពាក់ព័ន្ធមិនទាន់ត្រូវបានរកឃើញ»។
អ្នកស្រាវជ្រាវខាងការអភិវឌ្ឍសង្គម និងជាអ្នកវិភាគនយោបាយដ៏មានប្រជាប្រិយភាព បណ្ឌិត កែម ឡី ត្រូវបានឃាតកបាញ់សម្លាប់នៅក្នុងហាងលក់ទំនិញស្តារម៉ាត (Star Mart) នៃស្ថានីយលក់ប្រេងឥន្ធនៈកាល់តិច (Caltex) ក្បែរស្តុបបូកគោ រាជធានីភ្នំពេញ កាលពីព្រឹកថ្ងៃទី១០ កក្កដា ឆ្នាំ២០១៦ កន្លងទៅ។ អំពើឃាតកម្មនេះ បានកើតឡើងរយៈពេល២ ថ្ងៃ ក្រោយពេលលោកចូលរួមក្នុងវេទិកាអ្នកស្តាប់អាស៊ីសេរី ដើម្បីបកស្រាយរបាយការណ៍របស់អង្គការឃ្លាំមើលពិភពលោក (Global Witness)ស្ដីពីអាណាចក្រជំនួញគ្រួសារត្រកូល "ហ៊ុន"។
របាយការណ៍នោះបង្ហាញថា គ្រួសារ និងសាច់ញាតិរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន កំពុងក្ដោបក្ដាប់សេដ្ឋកិច្ចធំៗ របស់កម្ពុជា ដោយអំពើពុករលួយ រំលោភអំណាច និងរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស ដើម្បីការពារអំណាចរបស់លោក ហ៊ុន សែន។ របាយការណ៍ដដែលឱ្យដឹងទៀតថា គ្រួសារត្រកូល "ហ៊ុន" បានកាន់កាប់ដោយផ្ទាល់ ឬដោយផ្នែកក្នុងក្រុមហ៊ុនជាច្រើន ដែលមានដើមទុនចុះបញ្ជីជាង២០០ លានដុល្លារអាមេរិក ហើយបានដាក់ភាគហ៊ុនជាមួយក្រុមហ៊ុនបរទេសយីហោល្បីៗ ដូចជា Apple Unilever Visa Nestle Honda និងក្រុមហ៊ុនចំនួន ១១៤ផ្សេងទៀត។ ទឹកប្រាក់ជាង ២០០លានដុល្លារនេះ គ្រាន់តែជាចំនួនទឹកប្រាក់ដែលក្រុមហ៊ុនត្រកូល ហ៊ុន បង្ហាញឱ្យឃើញនៅក្នុងការចុះបញ្ជីនៅក្រសួងពាណិជ្ជកម្មប៉ុណ្ណោះ ហើយអង្គការ គ្លូបបល វីនេស ជឿជាក់ថា ពួកគេមានភាគហ៊ុនច្រើនជាងនេះ ដែលមិនប្រកាសឱ្យដឹង ដោយជ្រកក្រោមផ្លាកក្រុមហ៊ុនផ្សេងៗ ឬមានអ្នកឈរឈ្មោះជំនួស។
បណ្ឌិត កែម ឡី បានអះអាងថា ការរកឃើញរបស់អង្គការអន្តរជាតិមួយនេះ មានភាពទុកចិត្តបានលើសពី ៩៥% ពីព្រោះមានឯកសារយោងច្បាស់លាស់យកចេញពីក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម និងមានករណីជាក់ស្ដែងនីមួយៗ។ លោកពន្យល់ថា នៅពេលដែលក្រុមគ្រួសាររបស់មេដឹកនាំក្ដោបក្ដាប់មុខជំនួញសំខាន់ៗ នៅក្នុងប្រទេសបែបនេះ នឹងនាំឱ្យមានការរំលោភអំណាច ការប្រកួតប្រជែងមិនស្មើភាពគ្នាក្នុងមុខជំនួញ និងការរំលោភច្បាប់ជាដើម។ លោកបានជំរុញឱ្យរបបលោក ហ៊ុន សែន បើកការស៊ើបអង្កេត និងពន្យល់សាធារណជនឱ្យបានច្បាស់អំពីរឿងនេះ ក៏ប៉ុន្តែកន្លងហួសបានតែ ២យប់ប៉ុណ្ណោះ លោកក៏ត្រូវបានគេបាញ់សម្លាប់៖ «របាយការណ៍នេះ គឺគោលបំណងជួយរដ្ឋាភិបាលសម្បើមណាស់នៅពេលដែលរដ្ឋាភិបាលសិក្សា ហើយយកទៅធ្វើការឆ្លើយតប តាំងពីរបាយការណ៍លើកទីមួយ ២០០៧។ ខ្ញុំឧទាហរណ៍ម្តងទៀត អាវយើងរហែក ហើយគេប្រាប់ថា វារហែកអាវហើយ ហើយយើងអត់ព្រមយកទៅដេរ យើងចេះតែពាក់ទៅ។ មនុស្សនៅក្នុងផ្សារឃើញអារហែកហ្នឹងរហូត ប៉ុន្តែផ្ទុយទៅវិញបើគេប្រាប់ហើយ យើងយកមកដេរឱ្យជិតទៅ ដើរទៅគេលែងឃើញហើយ។ អ៊ីចឹងវាចំណេញ ឬខាត គឺដោយសារតែយើងមិនចង់កែប្រែតែប៉ុណ្ណឹងទេ»។
មន្ត្រីអង្គការសង្គមស៊ីវិលយល់ថា បញ្ញវន្តប្រកបដោយសមត្ថភាពរូបនេះប្រហែលជាមិនត្រូវគេបាញ់សម្លាប់ឡើយ ប្រសិនបើលោកមិននិយាយការពិតអំពីបញ្ហាសង្គម និងមិនបកស្រាយអំពីជំនួញរកស៊ីរបស់ក្រុមអ្នកមានអំណាចនៅកម្ពុជា។
អគ្គលេខាធិការសហព័ន្ធនិស្សិតបញ្ញវន្តកម្ពុជា លោក គៀន ពន្លក យល់ឃើញថា សំណុំរឿងនេះមានអាថ៌កំបាំងនៅពីក្រោយ បើពុំដូច្នេះទេ តុលាការប្រាកដជាអាចវែកមុខរកអ្នកពាក់ព័ន្ធផ្សេងទៀតយកមកកាត់ទោសបាន។ លោកថ្លែងទៀតថា តុលាការកម្ពុជាកំពុងតែប្រមាថទឹកចិត្តពលរដ្ឋខ្មែរអ្នកគោរពវីរភាពបណ្ឌិត កែម ឡី តាមរយៈការកាត់ទោសត្រឹមបុគ្គល ជួប សម្លាប់ តែម្នាក់ ហើយឆ្លើយឱ្យរួចពីមាត់ថា កំពុងស៊ើបអង្កេតបន្តទៀត៖ «ចំពោះខ្ញុំ គឺខកចិត្តខ្លាំងមែនទែនចំពោះតុលាការ ព្រោះសំណុំរឿងនេះកើតឡើងតាំងពីឆ្នាំ២០១៦ ហើយមកដល់ពេលនេះតុលាការនៅតែមិនទាន់បំបែកសំណុំរឿងក្តីហ្នឹងបានទៀត។ បំបែកបានត្រឹមតែអ្នកទទួលខុសត្រូវតែម្នាក់ គឺ អឿត អាង ហៅ ជួប សម្លាប់ ហ្នឹង។ វាមិនគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់អ្វីដែលប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរចង់បាននោះទេ ហើយនេះគឺជាការបង្ហាញអំពីអសមត្ថភាពរបស់តុលាការ។ មិនត្រឹមតែអសមត្ថភាពទេ គឺបង្ហាញអំពីនិទ្ទណ្ឌភាពនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ប្រសិនបើមិនមានឯករាជ្យបែបហ្នឹងថា តើឱ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរសង្ឃឹមលើតុលាការប្រទេសកម្ពុជាយ៉ាងដូចម្ដេច ?»។
អង្គការសង្គមស៊ីវិលជំរុញឱ្យរបបលោក ហ៊ុន សែន ត្រូវតែហ៊ាននាំខ្លួនអ្នកពាក់ព័ន្ធទាំងអស់មកកាត់ទោស ទោះជននោះជាអ្នកណាក៏ដោយ ដើម្បីផ្ដល់យុត្តិធម៌ពិតប្រាកដជូនជនរងគ្រោះ និងបញ្ចៀសការរិះគន់ទាំងឡាយពាក់ព័ន្ធនឹងសំណុំរឿងដ៏រសើបមួយនេះ។ ពួកគេក៏ស្នើដល់យុវជន និងបញ្ញវន្តដទៃទៀត ឱ្យចងចាំវីរភាពរបស់បណ្ឌិត កែម ឡី និងហ៊ាននិយាយការពិតអំពីបញ្ហាសង្គម ដើម្បីផលប្រយោជន៍ប្រទេសជាតិ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។