បាតុភាពដែលផ្ទុះឡើងតាមរយៈការផ្លាស់ប្ដូរសាលាឃុំ-សង្កាត់សម្រាប់ធ្វើការក្រោយការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់ឆ្នាំ២០១៧ បានកក្រើកស្ទើរនៅគ្រប់ការិយាល័យឃុំ-សង្កាត់ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ អតីតមេឃុំ ឬចៅសង្កាត់របស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា មួយភាគធំនៅតាមសាលាឃុំ-សង្កាត់ មិនព្រមដើរចេញពីទីតាំងដែលខ្លួនធ្លាប់បម្រើការឡើយ។
នៅតាមសាលាឃុំ-សង្កាត់ខ្លះ តាមរយៈការសម្របសម្រួលរវាងបុគ្គល និងបុគ្គល អតីតមេឃុំ-ចៅសង្កាត់របស់គណបក្សកាន់អំណាចសម្រេចបង្ខំចិត្តចាកចេញពីសាលាឃុំ-សង្កាត់ដែលធ្លាប់ធ្វើការអស់ពេលប្រមាណ ៣០ឆ្នាំមកហើយ។ អ្នកជំនាញកិច្ចការបោះឆ្នោតពីសង្គមស៊ីវិល យល់ឃើញថា ថ្វីបើការចូលកាន់តំណែងរបស់មេឃុំ-ចៅសង្កាត់ថ្មីពីខាងបក្សប្រឆាំង ត្រូវជួបឧបសគ្គខ្លះៗ ក៏បញ្ហានេះមិនជះឥទ្ធិពលអាក្រក់ទៅដល់លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨ នោះទេ។
នេះជាការផ្លាស់ប្ដូរលើកទីមួយហើយនៅថ្នាក់ក្រោមជាតិ ក្រោយពេលកម្ពុជា បញ្ចប់សង្គ្រាមស៊ីវិល និងចាប់តាំងពីមានការបោះឆ្នោតលើកដំបូងដែលរៀបចំដោយអាជ្ញាធរបណ្ដោះអាសន្ននៃអង្គការសហប្រជាជាតិនៅកម្ពុជា ឬហៅថា អ៊ុនតាក់ (UNTAC) ឆ្នាំ១៩៩៣។ បញ្ហានេះ អ្នកជំនាញកិច្ចការបោះឆ្នោត និងបក្សប្រឆាំងយល់ឃើញថា បាតុភាពដែលបានផ្ទុះឡើងនេះ ប្រហែលកម្ពុជា ពុំធ្លាប់មានការផ្លាស់ប្ដូរតាមរយៈការបោះឆ្នោតពីមុនៗមក ទើបជំរុញឲ្យមានភាពស្មុគស្មាញបែបនេះ។
បើទោះជាបែបណា លោកនាយឧត្ដមសេនីយ៍ ខៀវ សុភ័គ អ្នកនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃ ឲ្យដឹងថា វិវាទដែលបានកើតឡើងនេះត្រូវស្វែងរកមុខសញ្ញានៃជម្លោះឲ្យបានដឹងជាមុនសិន ថាតើបញ្ហានេះបង្កឡើងដោយសារអ្វីឲ្យប្រាកដ។ លោកបន្តថា កន្លងទៅ អតីតមេឃុំ-ចៅសង្កាត់ខ្លះ ត្រូវចំណាយថវិកា និងធនធានផ្ទាល់ខ្លួនធ្វើទីស្នាក់ការដើម្បីធ្វើការ ហេតុនេះអាចជាមូលហេតុនាំឲ្យពួកគេមិនទាន់សម្រេចចាកចេញភ្លាមៗ។ លោកបន្តថា « យើងដឹងហើយកន្លងមកមិនមែនមានតែសាលាឃុំទាំងអស់ ត្រូវបានរដ្ឋយើងសាងសង់ឲ្យទេ។ មានឃុំខ្លះនៅជួលផ្ទះគេ ឃុំខ្លះត្រូវជ្រកនៅនឹងគណបក្សកាន់អំណាច។ ដូច្នេះ ត្រូវរកហេតុផលឲ្យច្បាស់លាស់ មិនមែនគិតថាអ្នកដែលគេមិនឲ្យចូល ជួនកាលគេមានហេតុផលរបស់គេសមស្របដែរ។ យើងមិនចាំតែវាយតម្លៃថាត្រូវតែចាញ់ឆ្នោត ឬឈ្នះឆ្នោត ត្រូវតែឲ្យគេចូល។ យើងវាយតម្លៃរួមដូចនេះមិនត្រូវទេ ត្រូវរកហេតុផលឲ្យបានច្បាស់លាស់ »។
អ្នកជំនាញកិច្ចការបោះឆ្នោតនៃអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ស្ថាប័នជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត និងបក្សប្រឆាំង សុទ្ធតែអះអាងថា ភារកិច្ចនៃការដោះស្រាយរឿងនេះ គឺជាបន្ទុករបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ។
លោក ហង្ស ពុទ្ធា អ្នកនាំពាក្យគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប) ថ្លែងថា វិវាទរឿងទីតាំងធ្វើការរបស់មេឃុំ-ចៅសង្កាត់នេះ វាពុំមែនជាដែនសមត្ថកិច្ចត្រូវដោះស្រាយរបស់ស្ថាប័ន គ.ជ.ប ទេ។ លោកបន្តថា « សមត្ថកិច្ចរបស់ គ . ជ . ប បានបញ្ចប់ហើយពាក់ព័ន្ធនឹងការិយាល័យការងាររបស់ក្រុមប្រឹក្សាឃុំ - សង្កាត់។ ដូច្នេះប្រសិនជាមានការដោះដូរ ឬអវត្តមាន ឬក៏លាឈប់ដោយប្រការណាមួយរបស់ក្រុមប្រឹក្សាឃុំ - សង្កាត់នោះ បានជាតួនាទីរបស់ គ . ជ . ប រៀបចំបញ្ជីឈ្មោះទៅក្រសួងមហាផ្ទៃ ដើម្បីឲ្យក្រសួងមហាផ្ទៃ ចាត់ចែងទៅតាមការងាររបស់ខ្លួន »។
នេះជាលើកទីមួយហើយដែលការប្រឈមនៅតាមទីតាំងសាលាឃុំ-សង្កាត់ ខណៈអតីតមេឃុំ-ចៅសង្កាត់ពីខាងបក្សកាន់អំណាច មិនព្រមប្រគល់បន្ទប់ធ្វើការឲ្យមេឃុំ-ចៅសង្កាត់ថ្មី ដែលមកពីខាងបក្សប្រឆាំង។ មកដល់ពេលនេះ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បដិសេធថានៅពុំទាន់មានតួលេខជាក់លាក់នៅតាមសាលាឃុំ-សង្កាត់ដែលមានវិវាទនៅឡើយទេ។
មន្ត្រីនាំពាក្យក្រសួងមហាផ្ទៃ អះអាងថា ក្នុងមួយឆ្នាំ ថវិកាជាតិដែលទម្លាក់ទៅថ្នាក់ក្រោមជាតិតាមរយៈការធ្វើសាលាឃុំ-សង្កាត់នេះប្រហែលចន្លោះ ៧០ឃុំ-សង្កាត់ក្នុងមួយឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ។
នាយឧត្ដមសេនីយ៍ ខៀវ សុភ័គ ថ្លែងថា ដោយសាររដ្ឋខ្វះខាតថវិកាសាងសង់សាលាឃុំ-សង្កាត់ ទើបបង្ខំចិត្តឲ្យមេឃុំ ឬចៅសង្កាត់ខ្លះត្រូវចំណាយថវិកាពីហោប៉ៅផ្ទាល់ខ្លួន រៀបចំទីតាំងបំពេញការងារដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់។
ប្រធាននាយកដ្ឋានកិច្ចការបោះឆ្នោត និងនីតិកម្មនៃគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ អ្នកស្រី ម៉េង សុភារី ទទួលស្គាល់ថា ការិយាល័យឃុំ-សង្កាត់ខ្លះពិតជារកឃើញមានការចំណាយថវិកាដោយខ្លួនឯងផ្ទាល់មែន។ អ្នកស្រីយល់ឃើញថា វិវាទដែលផ្ទុះឡើងក្រោយមេឃុំ-ចៅសង្កាត់គណបក្សប្រឆាំងឈ្នះឆ្នោតនេះ អាចកើតចេញពីទំនាស់បុគ្គល និងបុគ្គលច្រើនជាង ជាពិសេសអតីតមេឃុំ-ចៅសង្កាត់ពីខាងបក្សកាន់អំណាច ព្រោះនេះជាលើកទីមួយហើយដែលមានការផ្លាស់ប្ដូរតាមរយៈការបោះឆ្នោត។ អ្នកស្រីបន្តថា « ខ្ញុំយល់ថាដោយមិនធ្លាប់មានការផ្លាស់ប្ដូរពីមុនមក អ្នកដែលធ្លាប់ធ្វើការងារ គាត់ធ្លាប់តែអង្គុយកន្លែងគាត់ ដល់ពេលគាត់បាត់បង់ការងាររបស់គាត់ ហើយជួនកាលគាត់មិនអាចទទួលយកអារម្មណ៍ហ្នឹងបានភ្លាមៗ »។
ចំពោះវិវាទនេះ គណបក្សប្រឆាំងមើលមិនឃើញថា អាចជាប្រផ្នូលមិនល្អចំពោះការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨ ឡើយ។ អ្នកស្រី ម៉េង សុភារី ចាត់ទុកថា ការបើកឲ្យមានការបោះឆ្នោត នោះជាការឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញរួចជាស្រេចហើយថា អ្នកនយោបាយនឹងគោរពទៅតាមឆន្ទៈរបស់ម្ចាស់ឆ្នោត ហេតុនេះការឈ្នះ ឬចាញ់ គណបក្សនយោបាយនីមួយៗត្រូវទទួលស្គាល់ថា វាគឺជាជោគវាសនាបានកំណត់រួចទៅហើយ។
ការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់នៅអាណត្តិទី៤ ឆ្នាំ២០១៧ ដែលត្រូវបានអាជ្ញាធររាជធានី-ខេត្តប្រកាសសុពលភាពចូលបម្រើការជាផ្លូវការកាលពីថ្ងៃទី៣ កក្កដា បង្ហាញថា បក្សប្រឆាំងទទួលបានមេឃុំ-ចៅសង្កាត់ជិត ៥០០អាសនៈ (៤៨៩អាសនៈ) ខណៈដែលបក្សកាន់អំណាចទទួលបានសំឡេងគាំទ្រជាង ១ពាន់អាសនៈ (១.១៥៦អាសនៈ) នៃសំឡេងឆ្នោតសរុបនៅទូទាំងប្រទេស។
នាយកប្រតិបត្តិគណៈកម្មាធិការអព្យាក្រឹត និងយុត្តិធម៌ដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងត្រឹមត្រូវនៅកម្ពុជា ឬហៅថាអង្គការនិកហ្វិច (NICFEC) លោក សំ គន្ធាមី យល់ឃើញថា នេះអាចទុកជារបៀបស្រឡាញ់អំណាចរបស់អតីតមេឃុំ-ចៅសង្កាត់ ព្រោះបានបង្កការលំបាកដល់មេឃុំ-ចៅសង្កាត់ថ្មីដែលទទួលការផ្ទេរសិទ្ធិស្របតាមច្បាប់រួចទៅហើយ។ លោកបន្តថា « ក្រសួងមហាផ្ទៃ បានផ្ដល់សុពលភាព បានន័យថាគាត់មានសិទ្ធិស្របច្បាប់ពេញលេញក្នុងការចាត់ចែងរដ្ឋបាលឃុំ - សង្កាត់។ ដូច្នេះជាគោលការណ៍ គណបក្សផ្សេងដែលចាញ់ឆ្នោតត្រូវប្រគល់ការងារទាំងអស់ឲ្យចៅសង្កាត់ថ្មីគាត់ជាអ្នកគ្រប់គ្រងចាត់ចែង ដើម្បីធានាប្រតិបត្តិការឃុំ - សង្កាត់នេះ »។
យ៉ាងណាក៏ដោយចុះ អ្នកជំនាញកិច្ចការបោះឆ្នោតនៃអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល មើលឃើញថា ភាពប្រទាំងប្រទើសរវាងមេឃុំថ្មី និងអតីតមេឃុំចាស់នៅពេលនេះ នឹងមិនក្លាយជាគំរូដ៏អាក្រក់ចំពោះលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតជាតិខាងមុខនេះទេ ព្រោះតំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីមានតែមួយ គឺខុសពីមេឃុំ-ចៅសង្កាត់៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។