កោះត្រល់បានក្លាយជាប្រធានបទដ៏ចម្រូងចម្រាសសម្រាប់បរិបទនយោបាយនៅកម្ពុជា បច្ចុប្បន្ននេះ ជាពិសេស បានធ្វើឲ្យអ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំង និងក្រុមអ្នករិះគន់រដ្ឋាភិបាលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មួយចំនួន ចោទប្រកាន់ថា ព្រោះតែសន្ធិសញ្ញាបំពេញបន្ថែមឆ្នាំ២០០៥ ហ្នឹងហើយ បានធ្វើឲ្យកោះត្រល់ក្លាយជារបស់វៀតណាម ដោយស្របច្បាប់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
ចំណែកភាគីពីខាងរដ្ឋាភិបាលវិញ ថ្លែងដោយការពារថា ការពិតកោះត្រល់នេះបានបាត់បង់តាំងពីមុន លោក ហ៊ុន សែន និងមនុស្សរាល់គ្នាកើតទៅទៀត ហើយវាក៏ពុំមែនជាកំហុសរបស់រដ្ឋាភិបាលឡើយ។
អស់រយៈពេលជិត ១០ឆ្នាំហើយ គិតចាប់ពីសន្ធិសញ្ញាបំពេញបន្ថែមដែលរដ្ឋាភិបាលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានចុះកិច្ចព្រមព្រៀងជាមួយរដ្ឋាភិបាលវៀតណាម ដែលក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិល និងអ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំង ចោទប្រកាន់ថា បានប្រគល់កោះត្រល់ឲ្យវៀតណាម គ្រប់គ្រងទាំងស្រុងនោះ។
ការកកូរកកាយដានប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ធ្វើនយោបាយជាថ្មីម្ដងទៀតនៅពេលនេះ គឺកើតមានឡើងនៅបន្ទាប់ពីសមាជិករដ្ឋសភាមកពីខាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី៩ មិថុនា ចេញលិខិតមួយ ដោយលើកជាសំណួរថា តើការបាត់បង់កោះត្រល់នេះជាកំហុសរបស់នរណា? ហើយចេតនានៃលិខិតដែលចេញដោយ លោក ឈាង វុន នៅពេលនេះ ទំនងជាចង់បន្សាបការយល់ខុសរបស់សាធារណជន ប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលដូចការចោទប្រកាន់ក្នុងពេលកន្លងទៅថា បានធ្វើឲ្យកោះត្រល់ និងប្រជុំកោះដទៃទៀត ត្រូវបាត់ទៅវៀតណាម។
បើទោះជាបែបនេះក៏ដោយចុះ ក៏អ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំង និងក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលកម្ពុជា មួយចំនួនយល់ឃើញថា ការលើកឡើងដូចនេះរបស់អ្នកនយោបាយបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គឺជាចេតនាចង់គេចវេះ និងមិនទទួលខុសត្រូវចំពោះប្រវត្តិសាស្ត្រប៉ុណ្ណោះ។
លោក រ៉ុង ឈុន សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាឃ្លាំមើលកម្ពុជា ចាត់ទុកថា ការព្យាយាមបកស្រាយម្ដងហើយម្ដងទៀតរបស់សមាជិកបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គឺជាមធ្យោបាយមួយមិនទទួលខុសត្រូវចំពោះប្រវត្តិសាស្ត្រ ដែលខ្លួនបានធ្វើឲ្យបាត់បង់ ក្រោមសន្ធិសញ្ញាបំពេញបន្ថែមឆ្នាំ២០០៥។ លោក រ៉ុង ឈុន និយាយថា សន្ធិសញ្ញានេះហើយជាហេតុផលតែមួយគត់ដែលនាំឲ្យកោះត្រល់ ក្លាយជារបស់ប្រទេសវៀតណាម ដោយស្របច្បាប់រហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ៖ «ចំពោះកោះត្រល់វិញ ទើបតែបាត់ជាស្ថាពរនៅថ្ងៃទី១០ ខែតុលា ២០០៥ ដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានទៅហាណូយ ទៅចុះសន្ធិសញ្ញាបំពេញបន្ថែមទៅលើសន្ធិសញ្ញាទសវត្សរ៍៨០ ដែលធ្វើឲ្យកោះត្រល់ហ្នឹងបាត់ទាំងស្រុង។ ប៉ុន្តែ មន្ត្រីថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សប្រជាជន កំពុងតែបង្វែងដាននៃប្រវត្តិសាស្ត្រ កំពុងតែធ្វើអ្វីលាងខ្លួន ចំពោះទង្វើខ្លួនដែលបានប្រព្រឹត្តមិនទទួលស្គាល់ ដែលជាអ្វីរបស់ខ្មែរ»។
ពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ហានេះ ខ្នាតផែនទីសមុទ្រដែលជាច្បាប់អន្តរជាតិបច្ចុប្បន្ន បានកំណត់ថា កោះសមុទ្រដែលមានចម្ងាយជិតជាងគេមិនដល់ ៤០គីឡូម៉ែត្រ (៣៧,០៤គីឡូម៉ែត្រ) ពីប្រទេសណាមួយ ត្រូវចាត់ទុកថា ជាទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ប្រទេសនោះ។ បើផ្អែកច្បាប់អន្តរជាតិស្ដីពីដែនសមុទ្រនេះ កោះត្រល់ គឺគប្បីជាកម្មសិទ្ធិរបស់កម្ពុជា ដោយស្វ័យប្រវត្តិ។ ដោយហេតុថា មានរយៈចម្ងាយ ១៥គីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះពីឆ្នេរខេត្តកំពត ហើយបើប្រៀបធៀបនឹងប្រទេសវៀតណាម វិញ មានចម្ងាយរហូតដល់ ៤៥គីឡូម៉ែត្រពីខេត្តហាទៀង។
យ៉ាងណាក៏ដោយចុះ លិខិតរបស់ លោក ឈាង វុន សមាជិកគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍នៃរដ្ឋសភា មកពីខាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី៩ មិថុនា ដែលហាក់ពុំមានខ្លឹមសារពិស្ដារក្រៅពីការអំពាវនាវដល់ភាគីពាក់ព័ន្ធនោះ គឺលោកស្នើឲ្យប្រព័ន្ធព័ត៌មាន និងខ្មែរកម្ពុជាក្រោម ត្រួតពិនិត្យដោយម៉ត់ចត់ចំពោះប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា ថាតើការបាត់កោះត្រល់ជាកំហុសរបស់ លោក ហ៊ុន សែន ឬគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ឬថាជាកំហុសរបស់យើងទាំងអស់គ្នា ដែលកើតក្រោយឆ្នាំ១៩៤៩។
ភ្ជាប់នឹងបញ្ហានេះ កាលពីថ្ងៃទី៩ សីហា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានបកស្រាយនៅក្នុងរដ្ឋសភាដែលប្រើពេលជាង ៥ម៉ោង។ ការប្រើពេលដ៏វែងដូចនេះ ភាគច្រើន គឺលោក ហ៊ុន សែន ដៀមដាម និងដឺដងឲ្យបក្សប្រឆាំងជាជាងបញ្ហាព្រំដែននោះ លោកបញ្ជាក់ថា ការពិតកោះត្រល់បានបាត់បង់រួចទៅហើយ ចាប់តាំងពីព្រះមហាវីរក្សត្រ ព្រះបាទសម្ដេច នរោត្តម សីហនុ ព្រះអង្គយកផែនទីទៅតម្កល់នៅអង្គការសហប្រជាជាតិ កាលពីឆ្នាំ១៩៤៩ មកម្ល៉េះ ដោយភ្ជាប់នឹងខ្សែបន្ទាត់ប្រេវីយេ រឿងកោះត្រល់នេះទៅជាមួយផង។ ហេតុនេះ លោក ហ៊ុន សែន អះអាងថា ពុំមានអ្វីមន្ទិលសង្ស័យទៀតឡើយថា លោក និងរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក ធ្វើឲ្យបាត់ទឹកបាត់ដីក្រោយនេះ៖ «អានេះ គឺលិខិតហាណូយ ថ្ងៃទី៣១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៣៩ អគ្គទេសាភិបាលឥណ្ឌូចិន ជូនចំពោះលោកទេសាភិបាលប្រចាំដែនដីកូសាំងស៊ីន។ កោះទាំងឡាយដែលស្ថិតនៅខាងត្បូងបន្ទាត់នេះ ដោយរាប់កោះហ្វូកូក ផង ត្រូវបន្តគ្រប់គ្រងដោយអាជ្ញាធរកូសាំងស៊ីន។ អ៊ីចឹង ប្រេវីយេ ក៏ហៅអាហ្នឹងថា ហ្វូកូក តាំងពីហ្នឹងមក។ តាំងពីឪពុកម្ដាយយើងកើតទៅទៀត»។
ភ្ជាប់នឹងបញ្ហានេះ សមាជិកព្រឹទ្ធសភាមកពីខាងគណបក្ស សម រង្ស៊ី លោក ហុង សុខហួរ មិនយល់ដូច្នេះឡើយ។ លោក ហុង សុខហួរ ចាត់ទុកថា អ្វីដែលអតីតព្រះមហាក្សត្រព្រះអង្គយកផែនទីទៅតម្កល់កាលណោះ គឺពុំមែនជាការប្រគល់ដែនទឹក និងកោះត្រល់ឲ្យវៀតណាម ទេ តែថាជាការតម្កល់ឯកសារឲ្យអន្តរជាតិទទួលស្គាល់ និងដើម្បីរក្សាអធិបតេយ្យភាព និងបូរណភាពទឹកដីកម្ពុជា។
លោក ហុង សុខហួរ ពន្យល់ថា ការពិតអ្វីដែលធ្វើឲ្យកោះត្រល់បាត់បង់ និងវៀតណាម បានដៃគ្រប់គ្រងដូចសព្វថ្ងៃនេះ គឺដោយសារសន្ធិសញ្ញាបំពេញបន្ថែមឆ្នាំ២០០៥ របស់ លោក ហ៊ុន សែន ប៉ុណ្ណោះ។ លើសពីនេះទៀត លោកបន្តថា ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រដែលបានតម្កល់កាលណោះជាការតម្កល់តាមរបៀបគ្រប់គ្រងបែបរដ្ឋាភិបាលដែនសមុទ្រ ពុំមែនជាការប្រគល់ទាំងស្រុងឡើយ៖ «លោក ប្រេវីយេ គាត់ថាកោះហ្នឹងនៅជាកោះរបស់ខ្មែរ យើងនិយាយឲ្យសមញ្ញាអ៊ីចឹងទៅ។ ពាក្យដែលគាត់ប្រើ មានន័យថា កោះហ្នឹងវានៅតែជាកោះរបស់ខ្មែរ។ គេឥតបានកាត់កោះហ្នឹងឲ្យទៅវៀតណាម ទេនៅក្នុងឆ្នាំ៣៩ ហើយក្នុងការពន្យល់របស់ លោក ហ៊ុន សែន គាត់យល់ថាខ្សែបន្ទាត់ លោក ប្រេវីយេ ហ្នឹងបានកាត់កោះហ្នឹងឲ្យទៅប្រទេសវៀតណាម តាំងពីឆ្នាំ៣៩ មិនមែនទេ។ ដូច្នេះ យកលិខិត លោក ប្រេវីយេ ហ្នឹងមកមើលឲ្យច្បាស់លាស់ មានផាឡាក្រាប់ទី កាត់កោះត្រល់ជាលក្ខណៈរដ្ឋបាលទៅកូសាំងស៊ីន។ ផាឡាក្រាប់ទីពីរ គាត់បញ្ជាក់ថាកោះហ្នឹងជាកោះរបស់ខ្មែរ។ ហ្នឹងហើយដែលយើងទាំងអស់គ្នាត្រូវមើលលិខិតហ្នឹងឲ្យច្បាស់មែនទែន។ អ៊ីចឹង លោក ហ៊ុន សែន គាត់ផ្អែកលើលិខិតហ្នឹង ថាកោះហ្នឹងបានបាត់ឆ្នាំ៤៩ មិនមែនទេ»។
រឿងកោះត្រល់នេះដែរ មន្ត្រីទូតរបស់សិង្ហបុរី ប្រចាំអង្គការសហប្រជាជាតិ កាលពីឆ្នាំ១៩៨៤ បានជំទាស់ដាច់ខាតរឿងប្រគល់កោះត្រល់នេះឲ្យទៅវៀតណាម គ្រប់គ្រងវិញ។ មូលហេតុដែលជំទាស់របស់មន្ត្រីទូតសិង្ហបុរី កាលណោះ ដោយហេតុថា សន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ១៩៨២ ដែលនៅពេលនោះរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅជារដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសនៅឡើយ។ ទូតសិង្ហបុរី កាលណោះចាត់ទុកថា ធ្វើកិច្ចព្រមព្រៀងរឿងព្រំដែនទឹកប្រវត្តិសាស្ត្រនេះជាមួយរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសវៀតណាម គឺលោក ង្វៀន កូថាច់ (Nguyen Co Thach) គឺជារឿងខុសច្បាប់។
យោងឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ លោក ស៊ាន ប៉េងសែ ប្រធានគណៈកម្មការព្រំដែនកម្ពុជា មានមូលដ្ឋាននៅប្រទេសបារាំង ឲ្យដឹងថា កាលពីថ្ងៃទី៣១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៣៩ លោក ប្រេវីយេ បានផ្ញើលិខិតទៅទេសាភិបាលកូសាំងស៊ីន រឿងចង្កោមកោះសមុទ្រនេះ។
ក្នុងលិខិតរបស់ លោក ប្រេវីយេ កាលណោះ បានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា ខ្ញុំមិនអាចទុកឲ្យស្ថានភាពសព្វថ្ងៃឲ្យពលរដ្ឋនៅលើកោះទាំងនេះពិបាកឆ្លងកាត់សមុទ្រយ៉ាងឆ្ងាយ កាត់តាមទឹកដីរបស់កម្ពុជា ដើម្បីទាក់ទងរដ្ឋការកូសាំងស៊ីន បានតទៅទៀតទេ។ ហេតុនេះខ្ញុំសម្រេចថា កោះទាំងឡាយដែលនៅខាងជើងខ្សែបន្ទាត់កែងនឹងឆ្នេរសមុទ្រ គិតពីចំណុចព្រំប្រទល់ប្រទេសកម្ពុជា និងកូសាំងស៊ីន ត្រូវត្រួតត្រាដោយប្រទេសកម្ពុជា វិញ។
ចំណែកលិខិតដែលចេញដោយ លោក ឈាង វុន កាលពីថ្ងៃទី៩ មិថុនា វិញ ដែលអមជាមួយនឹងប្រវត្តិរបស់ លោក ស៊ឹម នី អតីតយោធាការពារដែនទឹកក្នុងរបបខ្មែរក្រហម លោកចាត់ទុកថា វាមិនងាយឡើយ។ លោកបញ្ជាក់ថា ការព្យាយាមដណ្ដើមកោះត្រល់ដោយកម្លាំងយោធារបស់ ប៉ុល ពត កាលណោះត្រូវបរាជ័យ។ នៅក្នុងឯកសារ លោក ស៊ឹម នី អះអាងថា កម្លាំងខ្មែរក្រហមដែលត្រូវគេបញ្ជូនឲ្យទៅដណ្ដើមកោះត្រល់ចំនួន ៣០០នាក់ ត្រូវបានទាហានវៀតណាម ចាប់ខ្លួននៅលើកោះនោះភ្លាមៗ។ មានទាហានខ្មែរក្រហមតិចតួចប៉ុណ្ណោះ បានរត់រួចមកវិញ។
បដិសេធនឹងការលើកឡើងនេះ ត្រូវបានអតីតយោធាខ្មែរក្រហមដែលឈរនៅទីតាំងក្បែរនោះដែរ លោក ឃិន ប៉ុន អះអាងថា ការពិតយោធាខ្មែរក្រហមដែលត្រូវទាហានវៀតណាម ចាប់ខ្លួនបានកាលណោះ គឺពុំមែនចាប់នៅលើកោះត្រល់ឡើយ។ លោកអះអាងថា ភាគីច្រើនយោធាខ្មែរក្រហមទាំងនោះត្រូវចាប់បានពីប្រជុំកោះក្បែរនោះទៅវិញទេ៖ «យើងបានដឹងថាយួនវាបានកាន់កាប់កោះត្រល់ហ្នឹងពីមុនមក ហើយក្រោយរំដោះប្រទេស៧៥។ ខ្មែរក្រហមបានបញ្ជូនកម្លាំងអង្គភាពដូចជាតាមខ្ញុំចាំប្រហែលជា ៧០៣ របស់ ចាន់ ចក្រី ទៅមើលនៅមើលនៅកោះត្រល់ហ្នឹង។ តើថាយួនវាបានឡើងនៅហ្នឹងអត់ ព្រោះយួនវារំដោះក្រោយយើង ដល់ពេលយើងទៅ យួនវាបានកាន់កាប់ហ្នឹងហើយ។ ការទៅមិនមែនជាការវ៉ៃគ្នា ពេលយើងឃើញថាមានយួននៅហ្នឹង ក៏យើងទៅជារបៀបទំនាក់ទំនងអីធម្មតា ដែលប្រទេសជិតខាងព្រំដែន។ មិនមែនជាការវ៉ៃគ្នាទេ។ ចំពោះឈ្លើយសឹកដែលចាប់មកដាក់នៅកោះត្រល់ មិនមែនជាឈ្លើយសឹកដែលយួន ចាប់ ដែលយើងឡើងវ៉ៃកោះត្រល់ទេ គឺជាឈ្លើយសឹកដែលយួនចាប់ពីកោះពូល្វៃ កោះក្រចកសេះ។ ប្រជុំកោះពូល្វៃហ្នឹង វាមានពូល្វៃចាស់ ពូល្វៃថ្មីអ៊ីចឹងមក»។
ជាប់ទាក់ទិននឹងបញ្ហានេះ អ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំង និងក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលកម្ពុជា យល់ឃើញថា ជំហររដ្ឋាភិបាលបច្ចុប្បន្ននេះ កំពុងបង្វែរដានប្រវត្តិសាស្ត្រ និងបិទបាំងការពិតពីការទទួលខុសត្រូវក្នុងអតីតកាល។ ផ្ទុយពីប្រទេសជិតខាង សូម្បីកោះតូចមួយ ក៏គេនៅមានឆន្ទៈក្នុងការទាមទារដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ ជំហររបស់រដ្ឋាភិបាលសព្វថ្ងៃនេះវិញ កម្រឃើញប្រតិកម្មណាស់ សូម្បីទូតវៀតណាម ចាត់ទុកថា ទឹកដីកម្ពុជាក្រោម និងកោះត្រល់ពុំមែនជារបស់ខ្មែរតាំងពីមុនក៏ដោយ។
ផ្ទុយពីនេះ ខាងភាគីរដ្ឋាភិបាលវិញបានអះអាងថា ខ្លួនបានបង្កើតយន្តការជាច្រើន ដោយរួមទាំងជំរុញឲ្យមានការបោះបង្គោលព្រំដែនផង គឺជាការទទួលខុសត្រូវ និងការពារយ៉ាងខ្ពស់ ជាការរួមចំណែកចំពោះអធិបតេយ្យភាព និងបូរណភាពទឹកដីនេះ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។