សកម្មជនបរិស្ថានរិះគន់រដ្ឋាភិបាល លោក ហ៊ុន សែន ថា ការស្នើសុំឱ្យរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកដោះលែងមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក្រសួងកសិកម្មជុំវិញករណីជួញដូរស្វាខុសច្បាប់ ជារឿងគួរឱ្យអាម៉ាស់សម្រាប់កម្ពុជា។ ពួកគាត់ថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគួរសហការជាមួយអាមេរិកដំណើរការនីតិវិធីតាមផ្លូវច្បាប់ ដើម្បីរកការពិត ប្រសើរជាងប្រកែកមិនទទួលស្គាល់កំហុស។ អ្នកសិក្សាផ្នែកច្បាប់យល់ថា ក្រសួងកសិកម្មគួរស្វែងរកភស្តុតាងបញ្ជាក់ថា មន្ត្រីរបស់ខ្លួនគ្មានកំហុស និងសហការជាមួយតុលាការអាមេរិកទៅតាមផ្លូវច្បាប់។
សកម្មជនបរិស្ថានលើកឡើងថា វាគឺជារឿងដ៏គួរឱ្យអាម៉ាស់ សម្រាប់កម្ពុជាបន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាល តាមរយៈក្រសួងការបរទេស កាលពីថ្ងៃទី១៨ វិច្ឆិកា បានចេញលិខិតរក្សាគោលជំហរជំទាស់ទៅនឹងការចាប់ខ្លួនមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក្រសួងកសិកម្មជុំវិញករណីរត់ពន្ធសត្វស្វាក្ដាម ពេលដែលភាគីអាមេរិកមានទាំងភស្តុតាង និងលទ្ធផលស្រាវជ្រាវច្បាស់លាស់។
ស្ថាបនិកចលនាមាតាធម្មជាតិ លោក អាឡិច ហេនដ្រូ ហ្គន់សាឡេស ដេវិតសុន (Alejandro Gonzalez Davidson) ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីនៅថ្ងៃទី២១ វិច្ឆិកាថា នេះជារឿងអាម៉ាស់ និងជារឿងដដែលៗ នៃរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន សម្រាប់មន្ត្រីក្នុងក្រសួងនានា ដែលតែងតែឃុបឃិតគ្នារកស៊ីខុសច្បាប់។ លោកបន្តថា ការស្នើសុំដោះលែងមន្ត្រីរូបនេះនៅក្រៅឃុំ ប្រៀបបាននឹងកម្ពុជាស្នើឱ្យរដ្ឋាភិបាលអាមេរិករំលោភលើឯករាជភាពតុលាការ ដែលវាជារឿងមិនអាចទៅរួចនោះឡើយ ត្បិតប្រព័ន្ធតុលាការនៅអាមេរិកមានភាពតឹងរ៉ឹង ខណៈករណីនេះគឺជារឿងក្ដីធ្ងន់ធ្ងរ ថែមទាំងមានភស្តុតាងរឹងមាំទៀតផង។ ផ្ទុយពីការប្រឹងលាងជម្រះខ្លួនបែបនេះ លោកជំរុញឱ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាព្រមទទួលស្គាល់ និងសហការជាមួយតុលាការអាមេរិក ដោយឱ្យមន្ត្រីរូបនោះចូលរួមផ្ដល់ចម្លើយ និងទម្លាយព័ត៌មាន ដើម្បីវែកមុខរកមេខ្លោងជួញដូរដទៃទៀត៖
«ចំណុចមួយទៀតដែលខ្ញុំចង់និយាយគឺ ទាក់ទងជាមួយនឹងអ្វី ដែលខ្ញុំធ្លាប់និយាយពីមុនដែរ ដែលតែងតែនិយាយជារឿយៗ ថា ដរាបណាគណបក្សប្រជាជនកាន់អំណាច គឺអស់សង្ឃឹមហើយសម្រាប់ព្រៃឈើសម្រាប់សត្វហ្នឹង។ ឥឡូវយើងមើលខ្លួនឯងទៅមើល សូម្បីមេរដ្ឋបាលព្រៃឈើក៏ឃុបឃិតគ្នាជាមួយក្រុមហ៊ុនហ្នឹង ដើម្បីជួញដូរសត្វស្វាទៅអាមេរិកហ្នឹង។ អ៊ីចឹងនៅពេលដែលគណបក្សប្រជាជនកាន់អំណាចទៅមុខទៀត យើងឃើញច្បាស់ហើយ សត្វក៏អស់ ព្រៃក៏អស់ ធនធានធម្មជាតិក៏អស់»។
ប្រធាននាយកដ្ឋានសត្វព្រៃ និងជីវៈចម្រុះ លោក គ្រី ម៉ះផល ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចអាមេរិកចាប់ខ្លួន កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២២ នៅអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិ ចន អេហ្វ កេណ្ណេឌី (John F. Kennedy) ក្នុងរដ្ឋញូវយ៉ក សហរដ្ឋអាមេរិក ពាក់ព័ន្ធការរត់ពន្ធសត្វស្វាព្រៃ ឬស្វាក្តាមខុសច្បាប់ ក្នុងពេលដែលលោកកំពុងធ្វើដំណើរទៅចូលរួមកិច្ចប្រជុំលើកទី១៩ នៃអនុសញ្ញាអន្តរជាតិស្ដីពីការការពារសត្វ និងរុក្ខជាតិជិតផុតពូជ សាយតេស (CITES) ដែលធ្វើឡើងនៅប្រទេសប៉ាណាម៉ា។ ក្នុងនោះ អគ្គនាយករដ្ឋបាលព្រៃឈើនៃក្រសួងកសិកម្ម លោក កែវ អូម៉ាលីស និងបុគ្គលិក ៦នាក់របស់ក្រុមហ៊ុន Vanny Bio Research ក៏ត្រូវបានចោទប្រកាន់នៅក្នុងករណីនេះដែរ។
បន្ទាប់ពីមានការចាប់ខ្លួន ក្រសួងការបរទេសកម្ពុជា និងក្រសួងកសិកម្មនៅថ្ងៃទី១៧ វិច្ឆិកា បានបង្ហាញការខកចិត្ត និងជំរុញឱ្យរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកដោះលែងលោក គ្រី ម៉ះផល ជាបន្ទាន់ និងថែមទាំងប្ដេជ្ញាស្វែងរកយុត្តិធម៌ឱ្យមន្ត្រីទាំងពីររូបរបស់ខ្លួនទៀតផង។
ក្រសួងការបរទេសកម្ពុជាសរសេរថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា៖ «ជំរុញឱ្យរដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក ធ្វើការដោះលែង លោក គ្រី ម៉ះផល ពីការឃុំខ្លួនជាបន្ទាន់ និងអនុញ្ញាតឱ្យលោកស្នាក់នៅក្នុងស្ថានទូតព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាប្រចាំទីរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន ឌី.ស៊ី អំឡុងពេលកំពុងរង់ចាំការកាត់ទោសនៅតុលាការប្រចាំតំបន់ នៃភាគខាងត្បូងនៃរដ្ឋផ្លរីដា (Florida)»។
ការបកស្រាយនេះ ត្រូវបានមហាជន អ្នកតមដានសង្គម យល់ថា រដ្ឋាភិបាលព្យាយាមដោះសា ដើម្បីការពារមន្ត្រីដែលជាឈ្មួញជួញដូរសត្វស្វាដោយខុសច្បាប់។ កន្លងទៅក៏មានករណីបទល្មើសជួញដូរខុសច្បាប់ពីកម្ពុជា ដែលរដ្ឋាភិបាលបរទេសបង្ក្រាបបាន ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាហាក់មានចេតនាបិទបាំង និងបិទព័ត៌មានទាំងនេះមិនឱ្យផ្សព្វផ្សាយជាសាធរណៈឡើយ។ ពួកគេជឿថា ប្រព័ន្ធច្បាប់សហរដ្ឋអាមេរិកមានលក្ខណៈយុត្តិធម៌ និងត្រឹមត្រូវជាងប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា ដែលអនុវត្តស្តង់ដារ ២។
វិទ្យុអាស៊ីសេរីមិនអាចទាក់ទងអ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសកម្ពុជា លោក ជុំ សន្ទរី និងអ្នកនាំពាក្យក្រសួងកសិកម្ម លោក ស្រី វុឌ្ឍី ដើម្បីសុំការអត្ថាធិប្បាយបន្ថែមបានទេ នៅថ្ងៃទី២១ វិច្ឆិកានេះ។
ចំណែកអ្នកសិក្សាផ្នែកច្បាប់នៅកម្ពុជា លោក វ៉ន ចាន់ឡូត វិញ លោកមើលឃើញថា សហរដ្ឋអាមេរិក មានប្រព័ន្ធច្បាប់ និងយុត្តិធម៌រឹងមាំ ថែមទាំងមានភស្តុតាងគ្រប់គ្រាន់ ទើបឈានដល់ការចាប់ខ្លួនមន្ត្រីមួយរូបនេះ និងចោទប្រកាន់លើគូកនផ្សេងទៀត។ លោកយល់ឃើញថា ការចាប់ខ្លួនមន្ត្រីកម្ពុជានេះ អាចជាតម្រុយបញ្ជាក់ថា កម្ពុជាមានការជួញដូរធនធានធម្មជាតិ និងសត្វខុសច្បាប់ ដូចការរិះគន់ពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋ អង្គការសង្គមស៊ីវិល និងសហគមន៍អន្តរជាតិពិតមែន។ លោកបន្តថា ទោះបីកម្ពុជាមានសិទ្ធិក្នុងការទាមទារ ឬស្នើសុំលក្ខខណ្ឌផ្សេងៗ តែអាមេរិកមានសិទ្ធិយល់ព្រមឬបដិសេធទៅតាមផ្លូវច្បាប់ ព្រោះជាដែនអធិបតេយ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ យ៉ាងណាលោកជំរុញរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ស្វែងរកភស្តុតាងការពារមន្ត្រីរបស់ខ្លួន តាមការអះអាងដែលថា ពួកគេស្អាតស្អំមិនជាប់ពាក់ព័ន្ធក្នុងករណីជួញដូរស្វាខុសច្បាប់នេះ៖
«ហើយបើសិនជាក្នុងនោះពិតជាទាក់ទិនទៅនឹងការជួញដូរសត្វស្វាដោយខុសច្បាប់ពិតមែន ខ្ញុំគិតថា សហរដ្ឋអាមេរិកគេនឹងអនុវត្តច្បាប់របស់គេហើយ ព្រោះមិនអាចនឹងធ្វើឱ្យប្រព័ន្ធច្បាប់របស់គេខូចខាត ដោយសារតែការអធ្យាស្រ័យដោយប្រើមនោសញ្ចេតនា សឹងតែថាមិនអាចកើតមានទេ»។
ក្រសួងយុត្តិធម៌អាមេរិក បានបង្ហាញភស្តុតាងដាក់បន្ទុកចំនួន៣១ រួមមាន ប្រតិបត្តិការហិរញ្ញវត្ថុ និងការដឹកជញ្ជូនសត្វស្វារាប់រយក្បាល ក្រោមឯកសារក្លែងបន្លំ ទៅកាន់រដ្ឋផ្លរីដា (Florida) និងរដ្ឋតិចសាស់ (Texas) នៃសហរដ្ឋអាមេរិក តាមរយៈក្រុមហ៊ុនស្រាវជ្រាវផ្នែកជីវសាស្ត្រឯកជនមួយឈ្មោះ វ៉ាន់នី បៃអូ រីស៊ើច (Vanny Bio Research) របស់ចិនហុងកុង (Hong kong) នៅក្នុងខេត្តពោធិ៍សាត់ ប្រទេសកម្ពុជា។
សេចក្ដីថ្លែងការណ៍ដែលចេញដោយការិយាល័យមេធាវីសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រចាំតំបន់ភាគខាងត្បូងនៃរដ្ឋផ្លរីដា កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែវិច្ឆិកា បង្ហាញថា ជនសង្ស័យទាំង ៨នាក់ត្រូវបានចោទប្រកាន់ថា ពាក់ព័ន្ធនឹងការសមគំនិតក្នុងការនាំចូលដោយខុសច្បាប់ និងការរត់ពន្ធសត្វព្រៃ។ ក្នុងនោះមានសត្វស្វាក្តាមចំនួន ៣ពាន់ក្បាល ត្រូវបានអនុញ្ញាត ហើយមន្ត្រីក្រសួងកសិកម្មក៏ទទួលការទូទាត់ជាសាច់ប្រាក់ត្រឡប់មកវិញដែរ។ សត្វស្វាទាំងនោះត្រូវបានគេនាំចេញក្នុងគោលដៅវេជ្ជសាស្ត្រ ធ្វើពិសោធន៍ដើម្បីផលិតឱសថ វ៉ាក់សាំង ឬគ្រឿងសម្អាង។
ក្រសួងកសិកម្មផ្តល់អំណះអំណាងថា សត្វស្វាក្ដាមទាំងនេះជាសត្វគឺជាសត្វចិញ្ចឹម មានច្បាប់ត្រឹមត្រូវ មិនមែនចាប់ពីក្នុងព្រៃឧទ្យានជាតិ និងតំបន់ការពារ ដូចការចោទប្រកាន់របស់អាមេរិកនោះឡើយ។
សត្វស្វាក្ដាម គឺជាប្រភេទសត្វព្រៃដែលជិតផុតពូជមួយនៅលើពិភពលោក ដែលត្រូវបានការពារដោយអនុសញ្ញាស្ដីពីការហាមប្រាមការធ្វើពាណិជ្ជកម្មអន្តរជាតិលើប្រភេទសត្វ និងរុក្ខជាតិព្រៃ ដែលប្រឈមនឹងការជិតផុតពូជ ហៅកាត់ថា សាយតេស (CITES) និងដោយច្បាប់របស់សហរដ្ឋអាមេរិក៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។