តុលាការក្រុងភ្នំពេញបានយក វីដេអូមួយចំនួនរបស់សកម្មជនបរិស្ថានជនជាតិអេស្ប៉ាញ លោក អាឡិចហាន់ដ្រូ ហ្គន់សាឡេស ដេវិតសុន (Alejandro Gonzalez Davidson) មកភ្ជាប់ការប្រកាន់ទៅលើសកម្មជនចលនាមាតាធម្មជាតិថា បានចូលរួមធ្វើសកម្មភាពផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាល។ ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី អង្គការសិទ្ធិមនុស្សជាតិ និងអន្តរជាតិចាត់ទុកសវនាការនេះ ធ្វើឡើងក្រោមរូបភាពនយោបាយ ដើម្បីបំបិទមាត់អ្នករិះគន់។
សាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ នៅថ្ងៃទី១៧ មិថុនា បានបន្តបើកសវនាការជំនុំជម្រះទៅលើសកម្មជនការពារបរិស្ថានចំនួន ១០ នាក់ ជាលើកទី៤ ពាក់ព័ន្ធនឹងបទចោទប្រកាន់ «ប្រមាថចំពោះអង្គព្រះមហាក្សត្រ និងរួមគំនិតក្បត់»។
មុនចូលសវនាការសកម្មជនការពារបរិស្ថាន ដែលមានវត្តមានទាំង ៥នាក់ រួមមាន កញ្ញា ឡុង គន្ធា លោក យីម លាងហ៊ី លោក ថុន រដ្ឋា កញ្ញា ភួន កែវរស្មី និងលោក លី ចាន់ដារ៉ាវុត បានយកផ្កាកុលាបជូនសមត្ថកិច្ច ដែលជាអ្នកយាម និងអ្នកការពារសណ្ដាប់ធ្នាប់ ដើម្បីបង្ហាញនូវក្ដីស្រលាញ់របស់ពួកគេ ចំពោះអាជ្ញាធរ និងមនុស្សគ្រប់គ្នា។ ចំណែកសកម្មជន ៥នាក់ទៀត រួមមាន កញ្ញា ស៊ុន រដ្ឋា លោក ពក ខឿយ លោក ប៉ិញ ពិសិដ្ឋ លោកស្រី រ៉ី រក្សា និងលោក អាឡិច បន្តអវត្តមាននៅក្នុងសវនាការ។
សវនាការបានចាប់ផ្ដើមដោយមានការបញ្ចាំងវីដេអូ ជិត ១០ឃ្លិប និងសំឡេង ដែលលោក អាឡិចហាន់ដ្រូ ហ្គន់សាឡេស ដេវិតសុន បាននិយាយជាមួយសារព័ត៌មាន វីដេអូបទបង្ហាញរបស់លោកនិយាយជាមួយខ្មែរនៅក្រៅប្រទេស និងកិច្ចប្រជុំ (Zoom)។ តុលាការបានដកស្រង់កម្មវិធីវេទិកាអ្នកស្ដាប់ វិទ្យុអាស៊ីសេរី (RFA) កាលពីឆ្នាំ២០២១ ដែលមាន លោក អាឡិចហាន់ដ្រូ ហ្គន់សាឡេស ដេវិតសុន និង នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី និយាយពីការក្រឡាស់សម្ដីរបស់អតីតលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មិនផ្ដល់ជំនួយដល់ពលរដ្ឋ ដែលរងការបិទខ្ទប់ពីជំងឺរាតត្បាតកូវីដ១៩។ តុលាការ ក៏បានលើកយកបទបង្ហាញរបស់លោក អាឡិច ទៅកាន់ពលរដ្ឋខ្មែរអាម៉េរិកាំង នៅទីក្រុងឡងប៊ិច (Long Beach) កាលពីឆ្នាំ២០១៩ ថា លោក អាឡិច និយាយថា លោកនឹងបន្តតស៊ូការពារធនធានធម្មជាតិ។ តុលាការក៏បានលើកយកកិច្ចសម្ភាសន៍របស់វិទ្យុសំឡេងសហរដ្ឋអាមេរិក (VOA) ដែលមានចំណងជើងថា «ស្ថាបនិកចលនាមាតាធម្មជាតិបកស្រាយពីការបំផ្លិចបំផ្លាញបរិស្ថាននៅកម្ពុជា» ដើម្បីជាភស្តុតាងដាក់បន្ទុកជាដើម។
តុលាការបានចាក់វីដេអូចុងក្រោយត្រឹមកិច្ចប្រជុំ (Zoom) របស់សកម្មជនចលនាធម្មជាតិជាមួយលោក អាឡិច អំពីគម្រោងកិច្ចការពារបរិស្ថានរបស់ពួកគេ។ ប្រធានចៅក្រមជំនុំជម្រះ អ្នកស្រី អ៊ុក រ៉េតគន្ធា សម្រេចបន្តសវនាការ នៅថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា រយៈពេលមួយថ្ងៃពេញ។ សវនាការនេះ ក៏មានមន្ត្រីតំណាងទូតសហភាពអឺរ៉ុប អាមេរិក មន្ត្រីតំណាងអង្គការសហប្រជាជាតិ សង្គមស៊ីវិល និងយុវជនចូលរួមឃ្លាំមើលផងដែរ។
ក្រោយចេញពីសកម្មជនចលនាមាតាធម្មជាតិ លោក លី ចាន់ដារ៉ាវុត លើកឡើងថា តុលាការមិនគួរយកវីដេអូ ដែលមានលក្ខណៈកាត់តរបស់ លោក អាឡិច ដែលបានលើកឡើងទាំងនោះ មកដាក់បន្ទុកលើពួកគេនោះទេ។ លោកថា វីដេអូទាំងនេះ គឺគ្រាន់តែជាទស្សនៈផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ លោក អាឡិច ទៅលើថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជា ហើយរាល់វីដេអូទាំងនោះមិនបានធ្វើឱ្យមានអំពើហិង្សាកើតឡើងនោះឡើយ។
លោក លី ចាន់ដារ៉ាវុត៖«នៅក្នុងវីដេអូអត់មានធាតុផ្សំស្ដីអំពីការប្រព្រឹត្តអំពើហិង្សា ឬគម្រោងការប្រព្រឹត្តអំពើហិង្សាលើស្ថាប័នណា ឬក៏ការប្រព្រឹត្តណាមួយ ដែលធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់បូរណភាពដែនដីខ្មែរនោះទេ។ ដូច្នេះ ភស្តុតាងនេះ យើងមិនទាន់និយាយពីភាពស្របច្បាប់ នៃភស្តុតាងនោះទេ។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលលើកឡើងជាភស្តុតាងនេះ គឺមិនបានបង្ហាញអំពើរួមគំនិតក្បត់រួចទៅហើយ»។
អតីតស្ថាបនិកអង្គការមាតាធម្មជាតិ លោក អាឡិចហាន់ដ្រូ ហ្គន់សាឡេស ដេវិតសុន លើកឡើងថា ការលើកយកវីដេអូ ដែលលោកបានថ្លែងជាសាធារណៈ គឺបង្ហាញថា តុលាការគ្មានភស្តុតាងជាក់លាក់ណាមួយ ដើម្បីចោទមកលើសកម្មជនបរិស្ថានទាំងនេះទេ។ លោកបញ្ជាក់ថា អ្វីដែលលោកបាននិយាយកន្លងទៅពុំមានបទល្មើសហិង្សា ឬនាំបរទេសមកឈ្លានពានលើប្រទេសកម្ពុជានោះទេ។
លោក អាឡិចហាន់ដ្រូ ហ្គន់សាឡេស ដេវិតសុន៖«ការចោទប្រកាន់នេះ គឺគ្មានមូលដ្ឋានច្បាប់ ហើយក៏បង្ហាញឱ្យឃើញថា តុលាការកំពុងតែអស់ផ្លូវហើយ ពីព្រោះគេចោទប្រកាន់ទៅយើងរួមគំនិតក្បត់អីឯណា ហើយគ្មានភស្តុតាងណាក្រៅតែអំពីបទសម្ភាសន៍ជាមួយអ្នកកាសែត គ្មានជនរងគ្រោះ គ្មានសាក្សី គ្មានបទល្មើស គ្មានអ្វី ដែលត្រូវខូចខាតនោះទេ មានតែបទសម្ភាសន៍ជាមួយអ្នកកាសែត ជាភស្តុតាង ដែលគេមាននៅក្នុងដៃ តែប៉ុណ្ណឹងឯង»។
អ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ស្ដីពីស្ថានភាពអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស អ្នកស្រី ម៉ារី ឡល័រ (Mary Lawlor) លើកឡើងនៅលើបណ្ដាញសង្គមអ៊ិក្ស (X) កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែមិថុនា នេះថា អ្នកស្រីកំពុងតាមដានយ៉ាងដិតដល់នូវសវនាការរបស់សកម្មជនចលនាមាតាធម្មជាតិ ខណៈកន្លងមក អ្នកស្រីបានលើកករណីសកម្មជនបរិស្ថានទាំងនេះជាមួយរដ្ឋាភិបាល។ អ្នកស្រីបារម្ភថា សកម្មជនបរិស្ថានទាំងនេះ កំពុងត្រូវបានគេកាត់ទោសលើបទចោទប្រកាន់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ដោយសារតែសកម្មភាពបរិស្ថានដោយសន្តិវិធីរបស់ពួកគេ។
រីឯអង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ (HRW) បានចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែមិថុនា ថា អាជ្ញាធរកម្ពុជាកំពុងកាត់ទោសសកម្មជនបរិស្ថានចំនួន ១០នាក់ ក្រោមរូបភាព នយោបាយ ដើម្បីបំបិទមាត់អ្នកដែលហ៊ានរិះគន់គោលនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាល។
នាយករងប្រចាំតំបន់អាស៊ីនៃ យូមែន រ៉ៃត៍ វ៉ច្ឆ អ្នកស្រី ប្រៃយូនី លឺ (Bryony Lau) បានលើកឡើងក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ដដែលនេះថា នាយករដ្ឋមន្ត្រីលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត គឺដូចគ្នានឹងឪពុករបស់លោក គឺលោក ហ៊ុន សែន ហាក់មានបំណងដាក់សកម្មជនបរិស្ថានទាំងនេះ ទៅក្នុងពន្ធនាគារមិនឱ្យធ្វើការងារសង្គម។ អ្នកស្រីថា ការកាត់ទោសសកម្មជនទាំងនេះ មិនត្រឹមតែធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិរបស់ពួកគេនោះទេ តែនឹងធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ទៅដល់ប្រជាជនកម្ពុជាទាំងអស់ ដែលត្រូវការបរិស្ថានស្អាត សុខភាពល្អ និងនិរន្តរភាព។អ្នកស្រី ប្រៃយូនី លឺ បន្តថា អាជ្ញាធរកម្ពុជាគួរតែឈប់ប្រើប្រាស់ច្បាប់ជាលេស ដើម្បីគាបសង្កត់ និងចោទប្រកាន់បែបនយោបាយ ក្នុងគោលដៅបំបិទមាត់អ្នកការពារបរិស្ថាន និងសកម្មជនដទៃទៀត។ អ្នកស្រីក៏បានអំពាវនាវដល់ដៃគូអភិវឌ្ឍន៍ និងអ្នកវិនិយោគទុនផ្សេងទៀត ដែលបានបណ្ដាក់ទុនក្នុងការការពារបរិស្ថាននៅកម្ពុជាគួរតែអំពាវនាវឱ្យរដ្ឋាភិបាលទម្លាក់ចោលការចោទប្រកាន់លើសកម្មជនទាំងនេះជាបន្ទាន់។សេចក្ដីប្រកាសព័ត៌មានដដែលបន្តថា ចលនាមាតាធម្មជាតិបានធ្វើយុទ្ធនាការប្រឆាំងនឹងគម្រោងហេដ្ឋារចនាសម្ពន្ធ ដែលបំផ្លិចបំផ្លាញបរិស្ថាន និងលាតត្រដាងនូវអំពើពុករលួយក្នុងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិរបស់កម្ពុជា និងបានប្រមូលផ្ដុំយុវជន ដើម្បីការពារជីវៈចម្រុះ ដែលកំពុងធ្លាក់ចុះ។ កម្ពុជាជាប្រទេសមួយ ដែលមានអត្រាកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើខ្ពស់បំផុតក្នុងពិភពលោក និងកម្រិតខ្ពស់ នៃការជួញដូរសត្វព្រៃ។
មន្ត្រីសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្ស អាដហុក លោក យី សុខសាន្ត ដែលឃ្លាំមើលក្នុងសវនាការមានប្រសាសន៍ថា តាមរយៈការបង្ហាញវីដេអូរបស់តុលាការទាំងនេះ គឺជាការបញ្ចេញមតិរបស់ លោក អាឡិច ដូច្នេះ តុលាការមិនគួរយកវីដេអូទាំងនេះ ដើម្បីដាក់បន្ទុកទៅលើសកម្មជនបរិស្ថានទាំងនេះទេ។
លោក យី សុខសាន្ត៖«ការចោទប្រកាន់របស់ព្រះរាជអាជ្ញាទៅលើពួកគាត់ហ្នឹង បើយើងពិនិត្យមើលហ្នឹងឃើញតែ អាឡិច និយាយខ្លួនឯងទេ មិនទាន់ពាក់ព័ន្ធអីហ្នឹងយុវជនក្មេងៗ ដែលធ្វើការងារជាមួយនោះទេ ដូច្នេះ យើងមើលរឿងនេះវាហាក់ដូចជា អាឡិច និយាយតែឯង ប៉ុន្តែមកចោទអ្នកធ្វើការងារជាមួយនេះ ជាចំណុច ដែលយើងមើល»។
បើទោះជារដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ចោទប្រកាន់សកម្មជនចលនាមាតាធម្មជាតិថា ជាអ្នកប្រព្រឹត្តបទល្មើសឧក្រិដ្ឋក្ដី ក៏សកម្មជនចលនាមាតាធម្មជាតិ ត្រូវបានសហគមន៍អន្តរជាតិទទួលស្គាល់ថា ជាវីរជនការពារបរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិដ៏ស្វាហាប់ ហើយពួកគេទទួលបានពានរង្វាន់អន្តរជាតិចំនួនពីរ គឺពានរង្វាន់អ្នកការពារជួរមុខ ពីអង្គការ Front Line Defenders និងពានរង្វាន់ រ៉ាយឡាយលីហ៊ូត (Right Livelihood) ពីប្រទេសស៊ុយអែត (Sweden) ចំពោះភាពក្លាហាន និងការហ៊ានប្រថុយគ្រោះថ្នាក់ ដើម្បីការពារបរិស្ថាន និងធនធានធម្មជាតិនៅប្រទេសកម្ពុជា៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។