សកម្មជនចលនាមាតាធម្មជាតិលោក ថុន រដ្ឋា ធ្លាប់លើកឡើងមុនពេល អាជ្ញាធរចាប់ខ្លួនថា លោកមិនដែលព្រួយបារម្ភពីការចាប់ខ្លួន និងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ ដោយសារសកម្មភាពការពារបរិស្ថាន និងឈឺឆ្អាលរឿងសង្គមជាតិទេ។
បើទោះកំពុងស្ថិតក្នុងស្ថានភាពឃុំខ្លួនក្នុងពន្ធនាគារទៅហើយក្ដី ក៏សកម្មជនបរិស្ថានរូបនេះ ប្រាប់សាច់ញាតិថា កុំឲ្យភ័យតក់ស្លុត ព្រោះលោក គ្មានកំហុសឡើយ។ លោកថា ការសុខចិត្តជាប់ពន្ធនាគារទាំងភាពអយុត្តិធម៌ ក៏ព្រោះតែលោកមិនចង់ឃើញធនធានធម្មជាតិរបស់ខ្មែរ ត្រូវបាត់បង់ជាបន្តបន្ទាប់និងព្រោះតែលោក ចង់រក្សាកេរ្តិ៍ដំណែលធនធានទាំងនេះទុកឲ្យកូនចៅខ្មែរជំនាន់ក្រោយ។
ប្រពន្ធរបស់ លោក ថុន រដ្ឋា គឺ លោកស្រី ប៉ាត់ រស្មី ប្រាប់ថា ស្ថានភាពរស់នៅក្នុងពន្ធនាគារព្រៃស «ម១» របស់ប្ដី មានភាពធម្មតា ហើយ លោក ថុន រដ្ឋា មិនបាក់ស្មារតីឡើយ។ សកម្មជនបរិស្ថានរូបនេះនៅតែរឹងមាំ នៅតែមានឆន្ទៈខ្ពស់ ដូចពេលកាលមិនទាន់ចាប់ខ្លួនដែរ។ ប៉ុន្តែ លោក ថុន រដ្ឋា នឹករលឹកប្រពន្ធនិង កូនតូច របស់លោកជាខ្លាំង។ លោកស្រី ប៉ាត់ រស្មី ទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាល និងតុលាការដោះលែងប្ដីដោយឥតលក្ខខណ្ឌព្រោះ ការចាប់ខ្លួន លោក ថុន រដ្ឋា ជារឿងអយុត្តិធម៌៖ « ឲ្យអាជ្ញាធរហ្នឹងហើយនិងតុលាការហ្នឹង ច្រានចោលការចោទប្រកាន់ទាំងឡាយ ព្រោះអ្វីប្ដីខ្ញុំអត់បានធ្វើខុសទេ។ គឺពួកគាត់ចេះតែចោទប្រកាន់ផ្ដេសផ្ដាស អាងតែច្បាប់នៅលើមាត់របស់គាត់។ អ៊ីចឹង ខ្ញុំចង់ឲ្យគាត់ហ្នឹង ឆាប់ដោះលែងប្ដីខ្ញុំ មកវិញ » ។
នគរបាលរាជធានីភ្នំពេញបានចាប់ខ្លួន លោក ថុន រដ្ឋា កាលពីថ្ងៃទី៣ កញ្ញា នៅផ្ទះជួលមួយកន្លែង នៅខណ្ឌពោធិ៍សែនជ័យ ដោយចោទថា សកម្មជនបរិស្ថានរូបនេះលួចបើកស្ទូឌីយោផ្សាយព័ត៌មានដោយពុំមានច្បាប់អនុញ្ញាត ខណៈលោក កំពុងផលិតវីដេអូមួយ ដើម្បីទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាល បញ្ឈប់លុបបឹងតាមោក ដែលជាបឹងធម្មជាតិ ដ៏ធំ ចុងក្រោយ នៅជាយក្រុងភ្នំពេញ។
នៅថ្ងៃជាមួយគ្នានោះ នគរបាលខណ្ឌច្បារអំពៅ ក៏បានឃាត់ខ្លួនយុវតីចលនាមាតាធម្មជាតិ ២នាក់ផ្សេងទៀត គឺ កញ្ញា ឡុង គន្ធា និងកញ្ញា ភួន កែវរស្មី ដោយចោទយុវតីទាំងពីរថា ញុះញង់ដោយសារការបង្ហោះសារក្នុងហ្វេសប៊ុក (Mother Nature Cambodia) ពីគម្រោងដើរទៅភូមិគ្រឹះនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដើម្បីប្រាប់ពីមហន្តរាយនៃការលុបបឹងតាមោក នៅជាយក្រុងភ្នំពេញ។ សាលាដំបូងបានសម្រេចឃុំខ្លួនសកម្មជនទាំង៣ បណ្ដោះអាសន្នក្នុងពន្ធនាគារព្រៃស «ម១ និងម២» តាមបទចោទរបស់ប៉ូលិស។
ប្រពន្ធរបស់ លោក ថុន រដ្ឋា គឺលោកស្រី ប៉ាត់ រស្មី ដដែលអះអាងថា ការបើកស្ទូឌីយោ ឬការផ្សាយផ្ទាល់ (live) តាមហ្វេសប៊ុក (facebook) គឺជាជម្រើសរបស់លោក ថុន រដ្ឋា ដើម្បីផ្សាយព័ត៌មានលាតត្រដាងភាពអសកម្មនិងការបំផ្លាញធនធានធម្មជាតិ។
លោកស្រី ប្រាប់ថា ជារឿយៗ លោក ថុន រដ្ឋា តែងតែផ្ដាំប្រពន្ធ ឲ្យថែរក្សាកូនតូច និងកុំឲ្យព្រួយបារម្ភពីសុវត្ថិភាពរបស់លោក ព្រោះលោកបានដឹងជាមុនហើយថា ការហ៊ានចេញមុខការពារបរិស្ថាននៅកម្ពុជា គ្មានភ័ព្វសំណាងល្អទេ។ លោក ធ្លាប់ប្រាប់ប្រពន្ធថា នៅថ្ងៃណាមួយ លោកនឹងត្រូវគេធ្វើបាបតែជាឆន្ទៈ លោក ត្រូវតែធ្វើសកម្មភាពការពារធនធានធម្មជាតិ ព្រោះមិនចង់បណ្ដោយឲ្យបាត់បង់ ដើម្បីរក្សាកេរដំណែលធនធានទាំងនេះទុកឲ្យកូនចៅជំនាន់ក្រោយ៖ « គាត់ធ្លាប់និយាយប្រាប់ខ្ញុំដែរថា គាត់ធ្វើរឿងទាំងអស់ហ្នឹង ដើម្បីប្រពន្ធកូន ដើម្បីកូនចៅ ជំនាន់ក្រោយទេ។ មិនមែនធ្វើដើម្បីគាត់ទេ។ ដើម្បីឲ្យកូនចៅ ជំនាន់ក្រោយហ្នឹង បានដឹងពីប្រទេសខ្មែរយើង។ ដើម្បីឲ្យបរិស្ថានបានស្អាតហ្នឹង។ គាត់ធ្វើហ្នឹង ដើម្បីកូនខ្មែរជំនាន់ក្រោយទេ»។
កើតនៅឆ្នាំ១៩៩២ លោក ថុន រដ្ឋា ជាកូនច្បង ក្នុងចំណោមបងប្អូន ៣នាក់ ដែលមានឪពុកម្ដាយ ជាកសិករ មានជីវភាពលំបាករស់នៅតាមបណ្ដោយទន្លេមេគង្គ ក្នុងឃុំខ្ពបអាទាវ ស្រុកលើកដែក ខេត្តកណ្ដាល។ លោកប្រឡងជាប់បាក់ឌុបឆ្នាំ២០១០ តែដោយសារជីវភាពក្រីក្រ លោកមិនមានឱកាសបន្តការសិក្សាថ្នាក់ឧត្ដមសិក្សានៅរាជធានីភ្នំពេញឡើយ ដោយត្រូវឈប់រៀន ហើយជួយធ្វើស្រែចម្ការឪពុកម្ដាយ។ចុងឆ្នាំ២០១១ ទើបលោក ថុន រដ្ឋា មានឱកាសទទួលបានអាហារូបករណ៍ ៥០ភាគរយ បន្តការសិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យខេមរៈ។ លោកសិក្សាជំនាញទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ។
ក្នុងជីវភាពជានិស្សិតក្រីក្រលោក ថុន រដ្ឋា បានដាក់ពាក្យធ្វើជាសន្តិសុខ ដើម្បីយកប្រាក់ផ្គត់ផ្គង់ការសិក្សា។ លោកធ្វើការងារជាសន្តិសុខនេះ បានតែរយៈពេលខ្លីប៉ុណ្ណោះដោយសារការងារនេះ បានតម្រូវឲ្យលោកធ្វើការរយៈពេល ១២ម៉ោង ប៉ះពាល់ដល់ម៉ោងសិក្សា ទើបលោកសម្រេចចិត្តលាឈប់ ហើយទៅរកការងារនៅក្រុមហ៊ុនឯកជនមួយកន្លែងវិញ។
អតីតសកម្មជនអង្គការមាតាធម្មជាតិ កញ្ញា លឹម គឹមស័រ ឲ្យដឹងថា លោក ថុន រដ្ឋា បានចូលរួមជាមួយអង្គការមាតាធម្មជាតិ នៅឆ្នាំ២០១៣ គឺពេលដែលយុវជនរូបនេះ កំពុងរៀនឆ្នាំទី២។ កញ្ញាប្រាប់ថា លោក ថុន រដ្ឋា បានចាប់អារម្មណ៍ការងារបរិស្ថាន និងសង្គម រហូតដល់ហ៊ានលះបង់ការងារ ដែលមានប្រាក់ចំណូលខ្ពស់ ហើយចូលរួមជាមួយអង្គការមាតាធម្មជាតិដោយស្ម័គ្រចិត្ត។ អ្នកស្រឡាញ់បរិស្ថានមួយនេះ ទាមទារឲ្យអាជ្ញាធរបញ្ឈប់ការលាបពណ៌សកម្មជនបរិស្ថានថា ធ្វើសកម្មភាពប្រឆាំង និងទទូចឲ្យដោះលែងសកម្មជនការពារធនធានធម្មជាតិទាំងអស់៖ « រដ្ឋា គាត់គ្រាន់តែបំពេញតួនាទីមួយ ជាយុវជនមួយផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានទៅឲ្យថ្នាក់ដឹកនាំបានដឹងដើម្បីឲ្យគាត់បានដឹងពីបញ្ហាទាំងអស់ ពីព្រោះយើងជាប្រជាពលរដ្ឋសាមញ្ញធម្មតា បើយើងចង់ទៅជួបថ្នាក់ដឹកនាំម្ដងៗ វាពិបាកណាស់។ ទាល់តែយើងធ្វើសកម្មភាពអ្វីមួយ ឲ្យគាត់បានឃើញអ៊ីចឹងទៅណា។ នៅថ្ងៃនោះ គន្ធា គាត់ដើរតែម្នាក់ឯងទេ ហើយរដ្ឋា គាត់នៅឯណាឯណោះ ហើយដល់ពេលគាត់ទៅចាប់ រដ្ឋា ទៅចាប់ គន្ធា ទាំងដែលយើងគ្រាន់តែធ្វើយុទ្ធនាការ ហើយគាត់ថា យើងមិនតាមគាត់បង្កើតភាពអសន្តិសុខម្ដេចកើត ព្រោះគាត់ហាមយើង ជួបជុំគ្នាលើសពី ១០នាក់ ក៏យើងមិនជួបជុំ។ មិនឲ្យជួបជុំ ៥នាក់ ក៏យើងមិនជួបជុំ ហើយឥឡូវនេះ សូម្បីតែម្នាក់ ដែលយើងគិតថា កុំឲ្យស្ដាប់ថ្នាក់ដឹកនាំ មិនស្ដាប់អ្វីអ៊ីចឹង។ យើងធ្វើយុទ្ធនាការសូម្បីតែម្នាក់ឯងក៏គាត់ចាប់ខ្លួនដែរ។ គាត់មិនត្រឹមតែចាប់ខ្លួន គន្ធា និងរស្មី គាត់ទៅចាប់ខ្លួនរដ្ឋា ម្នាក់ទៀត ដែល រដ្ឋា នៅឯណា ឯណោះ»។
លោក ថុន រដ្ឋា ចាប់ផ្ដើមប្រឡូកការងារជាមួយអង្គការមាតាធម្មជាតិពេញទំហឹងនៅឆ្នាំ២០១៥ ដោយផ្ដើមចេញពីខេត្តកោះកុង គឺការសង្កេតមើលអាជីវកម្មបូមខ្សាច់ខុសច្បាប់នៅខេត្តកោះកុង ទៅលក់នៅបរទេស។ កញ្ញា លឹម គឹមស័រ ប្រាប់ថា ពេលដំបូង លោក ថុន រដ្ឋា មិនសូវបំពេញការងារបានល្អទេ តែដោយសារ យុវជនរូបនេះ មានឆន្ទៈខ្ពស់ ទើបអាចអភិវឌ្ឍន៍សមត្ថភាពរបស់ខ្លួន បានយ៉ាងរហ័ស។
ក្នុងជីវប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ លោក ថុន រដ្ឋា ចេញផ្សាយដោយមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា បង្ហាញថា លោក ថុន រដ្ឋា សម្រេចចិត្តប្រាប់ឪពុកម្ដាយថា លោកជាសកម្មជនអង្គការចលនាមាតាធម្មជាតិ នៅឆ្នាំ២០១៥ គឺនៅពេលដែលនគរបាលខេត្តកោះកុងចាប់ខ្លួនសកម្មជនអង្គការមាតាធម្មជាតិ ៣នាក់ ហើយបន្ទាប់មកតុលាការខេត្តនេះ ផ្ដន្ទាទោសសកម្មជនទាំង៣ ដាក់ពន្ធនាគារ ១៨ខែ ដោយព្យួរទោសនៅសល់។ នៅពេលលឺដូច្នេះ ឪពុកម្ដាយរបស់លោក ថុន រដ្ឋាបានស្នើឲ្យកូនត្រលប់មកផ្ទះវិញ តែដោយសារចិត្តស្រលាញ់ធនធានធម្មជាតិ និងមិនអាចបោះបង់ចោលមិត្តភ័ក្ដិ ដែលធ្វើសកម្មភាពតស៊ូជាមួយគ្នាច្រើនខែមកហើយនោះ រដ្ឋា បានប្រាប់ហេតុផលជាច្រើន ទៅឪពុកម្ដាយវិញ និងបន្តសកម្មភាពការពារធនធានធម្មជាតិរហូតមក។
លោកស្រី ប៉ាត់ រស្មី ប្រាប់ថា ទោះជាពេលខ្លះ ឪពុកម្ដាយ របស់ លោក ថុន រដ្ឋ មានការបារម្ភពីសុវត្ថិភាពកូន ប៉ុន្តែ ពួកគេ គោរពឆន្ទៈរបស់កូននិង យល់ថា សកម្មភាពរបស់កូនជារឿងគួរឲ្យមោទនភាព។ លោកស្រី ប្រាប់ថា ច្រើនឆ្នាំមកនេះ លោក ថុន រដ្ឋា រងការវាយប្រហារ និងរងការរើសអើងជាច្រើនពីអ្នកផងទូទៅនិងមានការជំរុញឲ្យឈប់ធ្វើសកម្មភាពការពារបរិស្ថាន និងឈឺឆ្អាលសង្គម។ ប៉ុន្តែ លោក ថុន រដ្ឋាយល់ថា ការងារចេញពីឆន្ទៈមានតម្លៃមិនអាចកាត់ថ្លៃបាន៖ « បងអើយ ! ធម្មតាទេ ធ្វើការងារហ្នឹង តែងមានការរងសម្ពាធខ្លះៗ ហើយ ពីអ្នកជិតខាង។ គេថា ហែងខំប្រឹងម្ល៉េះធ្វើបានអ្វីមកវិញ ព្រោះអ្វី ហែងមិនមែនអត់ដឹងឯណា ច្បាប់នៅលើគេទេ។តែងតែមានគេថា ឲ្យគាត់អ៊ីចឹងណា។គាត់ថា គាត់ធ្វើដើម្បីសង្គម។ គាត់អត់ខ្វល់។ មានតែគាត់និយាយថា ពួកអ្នកនិយាយហ្នឹង គឺអត់យល់ ហើយអ្វីដែលជំរុញទឹកចិត្តគាត់ខ្លាំងជាងគេ គឺប្រពន្ធមិនដែលថា អត់គាំទ្រគាត់អ៊ីចឹងណា។ អ៊ីចឹង ធ្វើឲ្យគាត់មានកម្លាំងចិត្តធ្វើរឿងហ្នឹង បន្តទៅមុខ»។
លោក ថុន រដ្ឋា រៀបការនៅឆ្នាំ២០១៩។ លោក មានកូនតូចម្នាក់ អាយុ ៧ខែ នៅក្នុងបន្ទុក។ មុនចាប់ខ្លួន លោក ថុន រដ្ឋា ប្រាប់ឲ្យប្រពន្ធ នាំកូនខ្ចី ទៅរស់នៅជាមួយម្ដាយនៅស្រុកកំណើតមួយរយៈសិន។
ជាអ្នកហ៊ានចេញមុខការពារបរិស្ថានម្នាក់ លោក ថុន រដ្ឋា ទទួលរងការសម្លុតគំរាម ប្រមាថ យាយី ការឃ្លាំមើលពីអាជ្ញាធរ និងការឃាត់ខ្លួន ច្រើនដងរួចទៅហើយ។ ក្នុងខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៧ នគរបាលស្រុកស្អាង ខេត្តកណ្ដាល ធ្លាប់ព្យាយាមឃាត់ខ្លួន លោក ថុន រដ្ឋា មិនបានសម្រេចម្ដងក្នុងពេលសកម្មជនបរិស្ថានរូបនេះ កំពុងចូលរួមការតវ៉ា ជាមួយពលរដ្ឋប្រមាណ ២០០នាក់ ដែលរស់នៅតាមបណ្ដោយច្រាំងទន្លេ ករណីបាក់ច្រាំងបណ្ដាលមកពីការបូមខ្សាច់ក្នុងទន្លេបាសាក់។ កាលនោះ ពលរដ្ឋក្នុងសហគមន៍បានព្យាយាមជួយជម្លៀសលោក ថុន រដ្ឋា ពីការប្រឈមមុខជាមួយប៉ូលិស។
ក្រោយមកទៀត លោក ថុន រដ្ឋា នៅតែបន្តចេញមុខការពារបរិស្ថានបន្តទៀត ដោយប្ដូរពីការតវ៉ាដោយផ្ទាល់ មកជាការថតវីដេអូឃ្លិប ទាមទារឲ្យកែលម្អការបំផ្លាញបរិស្ថាន ការបង្ហូរទឹកកង្វក់ចូលសមុទ្រស្ទឹង ការលុបបឹង ការជន់លិចទីក្រុង ស្ថានភាពអំពើពុករលួយជាដើម។ លោក ថុន រដ្ឋា បានបង្កើនសកម្មភាពសកម្ម ក្នុងការឈឺឆ្អាលរឿងសង្គម ចាប់តាំងពីខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២០ មក ក្រោយពេលអាជ្ញាធរខណ្ឌចំការមន ឲ្យលោក ផ្ដិតមេដៃលើកិច្ចសន្យា បង្គាប់ឲ្យលោក កែខ្លួន ធ្វើជាពលរដ្ឋល្អក្នុងសង្គម។
កាលនោះ អាជ្ញាធរបានឃាត់ខ្លួនលោក ថុន រដ្ឋា និងយុវជន ២នាក់ផ្សេងទៀត ក្នុងពេលពួកគេកំពុងថតវីដេអូឃ្លិប ស្នើសុំឲ្យក្រសួងបរិស្ថាន បង្ហាញទីតាំងទុកភ្លុកដំរី កុយរមាស ឆ្អឹងខ្លា និងស្រកាពង្រូលដែលចាប់បានកាលពីឆ្នាំ២០១៣ និងឆ្នាំ២០១៨។ ពួកគេសង្ស័យថា មានអំពើពុករលួយ ក្នុងការលាក់ទុកវត្ថុទាំងនេះ ដោយសារបានស្រាវជ្រាវតាមសារមន្ទីរជាតិ និងសារមន្ទីរខេត្តសៀមរាប រួចហើយ នៅតែមិនឃើញ។
ទោះយ៉ាងណា អាជ្ញាធរខណ្ឌចំការមនមិនសូវជាចាប់កំហុសការថតវីដេអូឃ្លិបនេះទេ តែសួរនាំច្រើនអំពីខ្លឹមសារនៃពាក្យថា ក្រោកឡើង នៅលើអាវយឺតរបស់ លោក ថុន រដ្ឋា ដែលពាក់ថតវីដេអូនោះ។ អាជ្ញាធរ បានដកហូតអាវហើយឲ្យផ្ដិតមេដៃ ធ្វើជាពលរដ្ឋល្អ រួចហើយឲ្យលោក ថុន រដ្ឋា ត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ ក្នុងស្ថានភាពគ្មានអាវពាក់៖ « អត់ ! អត់មានអាវ ដោយសារគេ ដោះយក ហើយខ្ញុំហួសចិត្តដែរ ដោយសារតែអាវយើង មិនមានពាក្យអ្វីខ្លាំងក្លាផង អាជ្ញាធរខ្លាចគ្រាន់តែពាក្យថា « ក្រោកឡើង » ហើយខ្ញុំបានព្យាយាមពន្យល់ទៅអាជ្ញាធរអ៊ីចឹងទៅ»។
នៅក្នុងបុណ្យខួប ៤ឆ្នាំ នៃឃាតកម្មបណ្ឌិត កែម ឡី កាលពីខែកក្កដា អាជ្ញាធរខណ្ឌចម្ការមន បានរុញច្រាន លោក ថុន រដ្ឋា ម្ដងទៀត ឲ្យចេញឲ្យផុត ពីបរិវេណការ៉ាស់សាំង កាល់តិច (Caltex) ដែលជាទីដាក់កម្រងផ្កាកន្លែងឃាតកម្មបណ្ឌិត កែម ឡី។
កាលនៅមានសេរីភាព លោក ថុន រដ្ឋា តែងនិយាយផ្ដាំផ្ញើប្រពន្ធថា សកម្មភាពទាំងអស់ របស់លោក គឺចង់ឲ្យរដ្ឋាភិបាលគាំទ្រពលរដ្ឋក្នុងការចូលរួមរកយុត្តិធម៌ និងគាំទ្រសកម្មភាព ការពារធនធានធម្មជាតិ ដើម្បីបន្សល់ឲ្យគង់វង្សសម្រាប់ខ្មែរជំនាន់ក្រោយ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។