តុលាការជាស្ថាប័នកាត់សេចក្ដី និងជាកន្លែងចេញសេចក្ដីសម្រេចថាភាគីជម្លោះណាខុសនិងភាគីណាត្រូវ។ ចៅក្រមតុលាការកាត់សេចក្ដីលើរឿងទូទៅ ទាក់ទងទំនាស់ក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃគ្រប់ប្រភេទ។ ចៅក្រមតុលាការមិនត្រឹមតែកាត់សេចក្ដីលើទំនាស់ធម្មតា ទាក់ទងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃប៉ុណ្ណោះទេ គឺមានកាត់សេចក្ដី និងចេញសេចក្ដីសម្រេចផ្សេងៗទាក់ទង រឿងនយោបាយផងដែរ។ មានរឿងទំនាស់នយោបាយខ្លះ អ្នកនយោបាយមិនអាចដោះស្រាយបាន និងទាមទារយកឈ្នះបាន ក៏សម្រេចចិត្តរុញរឿងក្ដីខ្លះ ឲ្យចៅក្រមជាអ្នកចេញសាលក្រមសម្រេចសេចក្ដីទាំងចម្រូងចម្រាស ដើម្បីបម្រើគោលដៅនយោបាយរបស់ខ្លួន។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រទេសកម្ពុជាចែងថាអំណាចតុលាការជាអំណាចឯករាជ្យ។ អំណាចតុលាការធានារក្សាអនាគតិ និងការពារសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ អំណាចតុលាការគ្របដណ្ដប់ទៅលើរឿងក្ដីទាំងអស់ រួមទាំងក្ដីរឿងរដ្ឋបាលផង។ អំណាចនេះត្រូវប្រគល់ឲ្យតុលាការកំពូល និងសាលាជម្រះក្តីគ្រប់ជាន់ថ្នាក់។ មានតែចៅក្រមទេមានសិទ្ធិជម្រះក្ដី។ ចៅក្រមត្រូវបំពេញភារកិច្ចនេះ ដោយគោរពច្បាប់ម៉ឺងម៉ាត់និងអស់ពីដួងចិត្ត និងសម្បជញ្ញៈរបស់ខ្លួន។ ទាំងអស់នេះជាខ្លឹមសារអត្ថបទរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលចែងអំពីសិទ្ធិអំណាច និងមុខងាររបស់តុលាការ។
លោក នី ចរិយា ប្រធានផ្នែកស៊ើបអង្កេតរបស់សមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្ស អាដហុក (ADHOC) មានប្រសាសន៍ថាការប្រើប្រាស់តុលាការដើម្បីបម្រើគោលដៅនយោបាយគឺជាសកម្មភាពរំលោភ រដ្ឋធម្មនុញ្ញតែម្ដង ហើយវាប៉ះពាល់ទៅដល់ការបែងចែកអំណាចទាំង៣ គឺ នីតិប្បញ្ញត្តិ នីតិប្រតិបត្តិ និងអំណាចតុលាការ។
លោក នី ចរិយា បន្ថែមថាតុលាការនៅកម្ពុជាត្រូវគេមើលឃើញថាមិនមានឯករាជ្យភាពទេ។ ដូច្នេះ កាលណាអ្នកនយោបាយមានអំណាចប្រើឥទ្ធិពលអំណាច គឺទៅលើចៅក្រមគឺអ្នកនយោបាយ បានទទួលអ្វីដែលគេចង់បាន៖ «ការលូកលាន់នេះជាការរំលោភរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ត្រង់នេះគឺក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញត្រូវតែណែនាំ អ្នកនយោបាយឈប់ឲ្យយកតុលាការមកប្រើប្រាស់នៅក្នុងរឿងនយោបាយរបស់ខ្លួន។ ទី២ ការដោះស្រាយនៅក្នុងរឿងនយោបាយនោះ អត់បានបម្រើផលប្រយោជន៍ជាតិទេ។ វាបម្រើតែផលប្រយោជន៍បុគ្គល កាលណាបុគ្គលណាមានអំណាចខ្លាំង បុគ្គលនោះអាចប្រើតុលាការគ្រប់បែបយ៉ាង ដើម្បីដោះស្រាយទាញយកផលប្រយោជន៍ទៅលើក្រុមខ្លួននិងបុគ្គលខ្លួន»។
លោក នី ចរិយា មើលឃើញថា ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ តុលាការកម្ពុជាគ្មានជម្រើស និងវិធីដើម្បីបំពេញការងារខ្លួនដោយឯករាជ្យបានទេ។ ពីព្រោះសូម្បីតែសេចក្ដីព្រាងច្បាប់ទាក់ទងស្ថាប័នតុលាការក៏មានចំណុចខ្លះ បានចែងឲ្យស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិនោះចាត់ចែងលើការងារជាគន្លឹះលើការងារតុលាការទៅហើយ៖ «តុលាការនេះវាអត់ឯករាជ្យ។ អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ និងអំណាចរបស់អ្នកដឹកនាំកំពូលនោះ វាគ្របដណ្ដប់ទៅលើអំណាចតុលាការទៅហើយ។ ដោយសារស្ថាប័នតុលាការយើងវាគ្មានស្ថាប័នណាមួយ ការពារសុវត្ថិភាពរបស់ចៅក្រម ព្រះរាជអាជ្ញា ដូច្នេះធ្វើអោយតុលាការនោះអត់ឯករាជ្យ ហើយស្ថិតនៅក្រោមអ្នកមានអំណាចនយោបាយកំពូល»។
ចំណែកលោកមេធាវី សុក សំអឿន ប្រធានក្រុមអ្នកច្បាប់ការិយាល័យអមរិន្ទ្រ មានប្រសាសន៍ថា នៅពេលណាចៅក្រមតុលាការមានលក្ខណៈឯករាជ្យ គឺគ្មានអ្នកនយោបាយណាអាចបង្ខិតបង្ខំ ឲ្យចៅក្រមចេញសេចក្ដីសម្រេច ដើម្បីបំពេញបំណងរបស់អ្នកនយោបាយបានទេ។
លោកមេធាវី សុក សំអឿន លើកឡើងដែរថាដើម្បីកុំឲ្យអ្នកនយោបាយប្រើឥទ្ធិពលអំណាច របស់ខ្លួនទៅលើស្ថាប័នតុលាការបានទាល់តែប្រជាពលរដ្ឋចូលរួមដែរ គឺត្រូវបោះឆ្នោតគាំទ្រជ្រើសរើសតែ អ្នកនយោបាយរូបណា ដែលមានសីលធម៌ខ្ពស់គោរពអំពើយុត្តិធម៌នៅក្នុងសង្គម និងទទួលខុសត្រូវ ក្នុងសកម្មភាពបម្រើប្រទេសជាតិ និងប្រជាពលរដ្ឋ៖ «តុលាការវាអត់ឯករាជ្យ បានជាគេយកធ្វើឧបករណ៍បាន។ ធ្វើតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញទៅវាបានហើយ តែកន្លងមកនិយាយរួមទៅផ្ដល់ការការពារតាមផ្លូវតុលាការនេះតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះមួយ។ ទី២ ផ្ដល់អំណាចឲ្យក្រុមប្រឹក្សាអង្គចៅក្រមអោយឯករាជ្យទៅ ហើយអោយអំណាចទៅគាត់ក្នុងការគ្រប់គ្រងចៅក្រម។ ត្រូវមានច្បាប់ដាក់ទោសអ្នកលូកលាន់ការងារតុលាការ។
ចំណែក អ្នកស្រី មួរ សុខហួរ បេក្ខជនតំណាងរាស្ត្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងជាអ្នកធ្លាប់រងគ្រោះដោយសារការចាញ់ក្ដីនយោបាយនៅតុលាការរាជធានីភ្នំពេញ មានប្រសាសន៍ថា អ្នកនយោបាយដែលប្រើប្រាស់តុលាការជាឧបករណ៍របស់ខ្លួននោះ គឺវាធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ជំនឿរបស់មហាជន ចំពោះប្រព័ន្ធតុលាការ ហើយមហាជនគេមិនទុកចិត្តអ្នកនយោបាយប្រភេទនេះឡើយ។
លោកស្រី មួរ សុខហួរ បានបន្ថែមឲ្យដឹងថាតាមពិតមន្ត្រីតុលាការមិនមែនទន់ជ្រាយទេ ប៉ុន្តែក្រោយការដួលរលំនៃរបបខ្មែរក្រហមមក ប្រទេសកម្ពុជាមិនដែលមានតុលាការ ឯករាជ្យ អព្យាក្រឹត និង អនុវត្តតាមច្បាប់ជាតិ និងអន្តរជាតិទេ គឺកម្ពុជាមានតែប្រព័ន្ធតុលាការមួយដែលអ្នកដឹកនាំផ្ដាច់ការបានបង្កើតឡើង និងបង្វិលឲ្យមនុស្សនៅក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការនោះឲ្យធ្វើការបម្រើប្រយោជន៍របស់គេ៖ «យើងឃើញថាការទន់ជ្រាយនោះមិនមែនដោយសារចៅក្រមនិងមន្ត្រីនៅក្នុងនោះទេ។ គឺដោយសារ គំនិតរបស់អ្នកដឹកនាំផ្ដាច់ការ។ គឺគេយកចៅក្រមក្ដី ព្រះរាជអាជ្ញាក្ដី ជាសមាជិកគណបក្ស នយោបាយ ហើយមិនមែនជាសមាជិកធម្មតាទេ គឺជាសមាជិកសកម្មដែលផ្ដល់ថវិកាគាំទ្រ គណបក្សរបស់ខ្លួន»។
លោកស្រី មួរ សុខហួរ លើកឡើងថា បើចង់ឲ្យតុលាការនេះកាត់ក្ដីដោយត្រឹមត្រូវ ទាល់តែធ្វើការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធតុលាការនេះឡើងវិញ គឺទាល់តែស្ថាប័ននោះមានឯករាជ្យពិតប្រាកដ ហើយមនុស្សដែលបំពេញការងារនេះ មិនចំណុះគណបក្សនយោបាយ៖ «បើយើងប្ដូរមនុស្ស ហើយស្ថាប័នមិនប្ដូរ អត់មានការកែទម្រង់ស្ថាប័ននោះ ក៏យើងដូរអត់ន័យដែរ»។
វិទ្យុអាស៊ីសេរីបានទាក់ទងសុំយោបល់មន្ត្រី តុលាការមួយចំនួនដែរ ប៉ុន្តែពួកគេបានបដិសេធមិនអត្ថាធិប្បាយយ៉ាងណាឡើយចំពោះបញ្ហានេះ។
ទាក់ទងបញ្ហានេះដែរ លោក ជាម យៀប សមាជិកជាន់ខ្ពស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងជាសមាជិកគណៈអចិន្ត្រៃយ៍សភា មានប្រសាសន៍ថាគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងលោក នាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន មិនដែលចេញបញ្ជាទៅស្ថាប័នតុលាការទេ៖ «ខ្ញុំសុំជម្រាបថាក្នុងនាមខ្ញុំជាសមាជិកជាន់ខ្ពស់នៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមួយរូប ជាសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍នៃគណៈកម្មាធិការកណ្ដាល ខ្ញុំសុំជម្រាបថាមិនដែលមេខ្ញុំលោកបញ្ជាទៅតុលាការម្ដងណាទេ។ លោកយល់លោកដឹងណាស់ពីច្បាប់នោះ សម្ដេចតេជោ ហ៊ុន សែន លោកធ្វើនាយករដ្ឋមន្ត្រីតាំងពីឆ្នាំ១៩៨៥ មក គឺជិត៣០ឆ្នាំហើយ។ បើអ៊ីចឹងលោកយល់ពីច្បាប់ច្រើនណាស់។ ខ្ញុំសុំអោយជឿថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា អត់មានបានបញ្ចាទៅដល់ តុលាការទេ។ អានេះគឺគេយកគតិយុត្តិធម៌មកធ្វើជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ ដូច្នេះការអព្យាក្រឹត ការឈរនៅកណ្ដាលគឺច្បាប់ អនុវត្តច្បាប់តុលាការ។ កន្លែងណាដែលមិនអនុវត្តគោរពច្បាប់ គឺវាអនាគតិ។ បើគេគោរពច្បាប់ ច្បាប់ថាយ៉ាងណាគេធ្វើតាមហ្នឹង។ អោយមានការលំអៀងអីនោះគឺគ្មានទេ ប៉ុន្តែអ៊ីចេះ អ្នកចោទប្រកាន់ច្រើនតែអ្នកចាញ់ណា »។
នៅក្នុងរបាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំរបស់ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិក ស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស ឆ្នាំ២០១៣ បានសរសេរថានៅប្រទេសកម្ពុជា រដ្ឋធម្មនុញ្ញបានផ្ដល់ឯករាជ្យភាពដល់តុលាការ ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាល ជាទូទៅមិនគោរព ឯករាជ្យភាពរបស់ តុលាការនោះទេ។ ប្រព័ន្ធតុលាការរងឥទ្ធិពលពីស្ថាប័ន នីតិប្រតិបត្តិ និងមានការរីកសាយភាយអំពើពុករលួយក្នុងចំណោមចៅក្រមកាត់សេចក្ដី ព្រះរាជអាជ្ញា និងមន្ត្រីតុលាការ។ ក្នុងពេលជាមួយនោះលទ្ធផលនៃការកាត់សេចក្ដីហាក់ដូចជាគេបានកំណត់ទុកជាមុន។ របាយការណ៍បានលើកឡើងដែរថាការខ្វះធនធាន ប្រាក់បៀវត្សរ៍ទាប និង ការហ្វឹកហ្វឺនគ្មានគុណភាព បានរួមចំណែកធ្វើឲ្យមានអំពើពុករលួយ និងការគ្មានប្រសិទ្ធភាពនៃ ស្ថាប័នតុលាការ ហើយរដ្ឋាភិបាលមិនបានផ្ដល់នូវសេចក្ដីត្រូវការទាំងនោះ ដើម្បីដំណើរការតុលាការឲ្យបានល្អ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។