អ្នកច្បាប់ និងមន្រ្តីអង្គការសង្គមស៊ីវិល ថាក្រសួងយុត្តិធម៌ នៅសល់កិច្ចការច្រើនទៀត ដែលត្រូវធ្វើជាចាំបាច់ ដើម្បីកែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា។ ការលើកឡើងនេះ គឺស្របពេលដែលមានការកែទម្រង់ខ្លះ ផ្នែកកិច្ចការតុលាការ ក្រោយរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងយុត្តិធម៌ថ្មី ចូលកាន់តំណែង។
ក្រោយរដ្ឋមន្រ្តីថ្មីនៃក្រសួងយុត្តិធម៌ វ័យ ៤១ឆ្នាំ គឺលោក កើត រិទ្ធ ផ្តើមចូលកាន់តំណែងភ្លាម ជំនួសឲ្យរដ្ឋមន្រ្តីចាស់វស្សាលោក អង្គ វង្សវឌ្ឍនា ក្រសួងយុត្តិធម៌ ចាប់ផ្តើមយុទ្ធនាការកាត់បន្ថយការកកស្ទះសំណុំរឿងនៅទូទាំងប្រទេស និងចុងក្រោយនេះ បានផ្សព្វផ្សាយសាលក្រម ជាលើកដំបូងចំនួន ៤៤ នៅលើគេហទំព័ររបស់ក្រសួងយុត្តិធម៌ ដើម្បីឲ្យសាធារណៈជនទូទៅ អាចបើកមើលបាន។ ការផ្សព្វផ្សាយនេះ ធ្វើនៅថ្ងៃដាច់ឆ្នាំចាស់ ឆ្នាំ២០២០។
សាលក្រមទាំង ៤៤ករណីនោះ ជាសេចក្តីសម្រេចរបស់សាលាដំបូង ក្នុងរឿងក្ដីរដ្ឋប្បវេណី ភាគច្រើនរឿងជំពាក់ប្រាក់មិនសង។ នៅក្នុងករណីទាំងនេះ គ្មានសំណុំរឿងព្រហ្មទណ្ឌ ឬរឿងនយោបាយនោះទេ។
វិធានការណ៍កែទម្រង់កិច្ចការតុលាការ និងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ ជាពិសេសការដាក់សាលក្រមឲ្យសាធារណជនអាចចូលមើលបានជាលើកដំបូងនេះ ទទួលបានមតិចម្រុះពីអ្នកច្បាប់ និងមន្រ្តីអង្គការសង្គមស៊ីវិល គឺមានទាំងការសាទរ និងរិះគន់។
លោកមេធាវី សុក សំអឿន នៃក្រុមមេធាវីអមរិន្ទ រីករាយដែលក្រសួងយុត្តិធម៌សម្រេចផ្សព្វផ្សាយសាលក្រម។ លោកមានប្រសាសន៍ថា តាមពិតរឿងផ្សព្វផ្សាយសាលក្រមនេះ ក្នុងវិជ្ជាជីវៈជាមេធាវី និងអ្នកតស៊ូមតិផ្នែកច្បាប់ លោកចង់ឲ្យធ្វើដូច្នេះយូរណាស់មកហើយ គឺទាមទារឲ្យផ្សាយតាំងពីទសវត្សរ៍ ៩០ មកម៉្លេះ ព្រោះសេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការ ជាយុត្តិសាស្រ្តសម្រាប់មន្រ្តីច្បាប់ និងមន្រ្តីតុលាការឯទៀត យកធ្វើជាសម្អាង និងគំរូក្នុងវិជ្ជាជីវៈតុលាការ៖ «ខ្ញុំជំរុញយូរហើយ តាំងពី ៩០ ប្លាយ តែគ្រាន់តែពេលនោះ ប្រធានតុលការកំពូលថា មិនទាន់មានសាលក្រមណាមានលក្ខណៈល្អនៅឡើយ។ អ៊ីចឹងទើបគ្មានការផ្សព្វផ្សាយ។ ឥឡូវប្រហែលជាខាងក្រសួងយុត្តិធម៌ គឺមានការទុកចិត្តថាសាលក្រមហ្នឹងល្អ បានគេហ៊ានផ្សព្វផ្សាយ»។
ស្រដៀងគ្នានេះដែរ អ្នកសិក្សាច្បាប់យុវជន វ៉ន ចាន់ឡូត ឯណោះយល់ថា នេះជាជំហានវិជ្ជមានមួយ និងជំហានដំបូងមួយ ដែលអាចជួយឲ្យសិស្សនិស្សិត និងអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវយកទៅធ្វើជាអំណះអំណាង ក្នុងការស្រាវជ្រាវ ឬសិក្សារបស់ខ្លួន៖ «ការណ៍នេះ វាជាការចាប់ផ្តើមមួយល្អ នៅក្នុងវិស័យយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា។ ការផ្សព្វផ្សាយសាលក្រមជាសាធារណៈហ្នឹង វាជាផ្នែកមួយជួយជំរុញទៅដល់និស្សិត អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវ ឬសាស្រ្តាចារ្យ អាចយកគំរូហ្នឹងទៅសិក្សាវិភាគ។ វាអាចជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃកំណែទម្រង់ នៃប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌កម្ពុជា និងប្រព័ន្ធអប់រំក្នុងវិស័យច្បាប់កម្ពុជាផងដែរ»។
មិនខុសពីនេះ មន្រ្តីអង្គការសង្គមស៊ីវិល យល់ឃើញថា ការផ្សព្វផ្សាយសាលក្រមជាសាធារណៈ បានជាប្រយោជន៍ច្រើនយ៉ាង រួមទាំងការបង្ហាញអំពីតម្លាភាពនៃរឿងក្តីនៅតុលាការផង។ នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា លោក ប៉ិច ពិសី សាទរកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ក្រសួងយុត្តិធម៌ក្នុងរឿងនេះ៖ «កាលណាយើងមានទម្រង់ មានគោលការណ៍ ឯកសារគត្តិយុត្តិផ្សេងៗ ដែលយើងចេញឲ្យប្រើប្រាស់ ហ្នឹងជាជំហានល្អហើយ។ យើងលើកទឹកចិត្តឲ្យខាងក្រសួង រៀបចំយន្តការជាក់លាក់ឲ្យមានការអនុវត្តច្បាប់ហ្នឹង ឲ្យល្អជាងមុន»។
ស្របពេលដែលមានការសារទរ គាំទ្រ និងសរសើរកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ក្រសួងយុត្តិធម៌ ដើម្បីកែទម្រង់កិច្ចការតុលាការនេះ អ្នកច្បាប់ និងមន្រ្តីអង្គការសង្គមស៊ីវិលដដែល ក៏រិះគន់អំពីចំណុចខ្វះខាត នៅមានច្រើនទៀត ដែលក្រសួងត្រូវធ្វើ។
លោកមេធាវី សុក សំអឿន ស្នើឱ្យផ្សព្វផ្សាយសាលក្រមស្ថាបពររបស់តុលាការកំពូលផង ដើម្បីជាមូលដ្ឋានគត្តិយុត្តិ និងយុត្តិសាស្រ្ត សម្រាប់រឿងក្ដីដែលឆ្លងកាត់ការជំនុំជម្រះគ្រប់ដំណាក់កាល។ ជាងនេះទៅទៀត លោកស្នើឲ្យផ្សាយសាលក្រម ដែលមានសេចក្តីពន្យល់លម្អិត ត្រង់ចំណុចខ្វះខាតក្នុងច្បាប់ ដែលកន្លងមកមិនទាន់មានការបកស្រាយច្បាស់លាស់ ហើយតុលាការកំពូលសម្រេចបំពេញបន្ថែម៖ «និយាយរួម ឧទាហរណ៍ថា ច្បាប់ចន្លោះប្រហោង តុលាការកំពូលសម្រាប់បំពេញបន្ថែម បកស្រាយបំពេញ ហើយមានលក្ខណៈល្អប្រសើរ អាហ្នឹងល្អ ដើម្បីជាយុត្តិសាស្រ្ត សម្រាប់ឲ្យអ្នកដែលមានរឿងក្ដី អង្គហេតុដូចគ្នា ហេតុការណ៍ដូចគ្នា គឺយើងអត់ចង់ឲ្យចៅក្រមមួយគាត់សម្រេចផ្សេង ប៉ុន្តែចៅក្រមមួយទៀតសម្រេចផ្សេង។ យើងអត់ចង់អ៊ីចឹង។ ចង់ឲ្យសម្រេចឯកភាព មានយុត្តិធម៌ទាំងអស់គ្នា»។
ជុំវិញការជំនុំជម្រះក្ដីដោយយុត្តិធម៌នេះ លោក វ៉ន ចាន់ឡូត ឯណោះ ថ្លែងថា កម្ពុជានៅមានផ្លូវដើរវែងឆ្ងាយទៅទៀត ទម្រាំអាចសម្រេចគោលដៅនេះបាន។ លោកថា ការផ្សព្វផ្សាយសាលក្រមមួយមុខជារឿងល្អមែនហើយ ប៉ុន្តែការកែទម្រង់យុត្តិធម៌ ដើម្បីកាត់បន្ថយអំពើពុករលួយក្នុងតុលាការ គឺជារឿងចាំបាច់បំផុតមួយ ដែលត្រូវធ្វើក្នុងចំណោមរឿងចាំបាច់ជាច្រើនទៀត។ លោកយោងអំពើពុករលួយនេះ ទៅលើរបាយការណ៍សន្ទស្សន៍ប្រចាំឆ្នាំរបស់គម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក។ ជាងនេះទៅទៀតលោកថា គេមិនអាចកែទម្រង់ប្រព័ន្ធតុលាការ ឲ្យមានប្រសិទ្ធភាពបានទេ បើមិនដោះស្រាយបញ្ហាលម្អៀងរបស់ចៅក្រម និងព្រះរាជអាជ្ញាមួយចំនួន ដែលជាសមាជិករបស់គណបក្សនយោបាយ ដែលពិបាកក្នុងការផ្សព្វផ្សាយសាលក្រមករណីធំៗ ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងនយោបាយ៖ «ការណ៍ដែលផ្សព្វផ្សាយសាលក្រម ដូចជាបារាំង ខ្ញុំធ្លាប់ឆ្លងកាត់ការរៀនសូត្រ វាចាំបាច់វាត្រូវការតុលាការមួយដែលឯករាជ្យ ជឿទុកចិត្តបាន ហើយសាលក្រមនីមួយសៗ ដែលសម្រេចចេញពីឯកសារគ្រប់ជាន់ថ្នាក់នីមួយៗ ហ្នឹង វាសុទ្ធតែជាយុត្តាធិការមួយ ដែលជាគំរូសម្រាប់ឲ្យអ្នកស្រាវជ្រាវ សិស្សនិស្សិតគាត់អាចយកទៅធ្វើការសិក្សាមួយប្រកបដោយគុណភាព»។
ដូចគ្នានេះដែរ មន្រ្តីអង្គការតម្លាភាពកម្ពុជាលោក ប៉ិច ពិសី ថា កំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌ គួរផ្តើមពីការយកចិត្តទុកដាក់ ទៅលើគោលការណ៍ស្មើភាពគ្នានៅចំពោះមុខច្បាប់ ដោយលុបបំបាត់ការប្រកាន់បក្សពួក និងអំពើពុករលួយក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការ។ លោកថាមិនខ្វះទេយន្តការក្នុងការលុបបំបាត់បញ្ហាទាំងនេះ ប៉ុន្តែសំណួរ គឺនៅត្រង់ថា តើអ្នកកែទម្រង់ពិតជាមានឆន្ទៈ ធ្វើវាដែរឬអត់៖ «យើងអាចមានទម្រង់ មានអ្វីច្រើន ទោះបីយើងមានគ្រប់ក៏ដោយ បើយើងមិនយកគោលការណ៍តម្លាភាព ហើយមិនមានអំពើពុករលួយនៅក្នុងការកាត់ក្ដី យើងអាចនឹងនៅតែមានបញ្ហាហ្នឹងដដែល»។
រីឯអ្នកច្បាប់មួយរូបទៀត និងជាអតីតប្រធានអង្គការសង្គមស៊ីវិលមួយផង គឺកញ្ញា សេង ធារី ចាត់ទុកថា អ្វីដែលក្រសួងយុត្តិធម៌ កំពុងធ្វើនេះ គឺជាការអេះមិនចំរមាស់ និងគ្រាន់តែជាសម្បកប៉ុណ្ណោះ គ្មានខ្លឹមសារអ្វីទាល់តែសោះ។ កញ្ញាបានយកឧទាហរណ៍ករណីដែលតុលាការចេញដីកាចោទប្រកាន់លើកញ្ញា រឿងព្រហ្មទណ្ឌ ដែលជាក្រដាសមួយសន្លឹក គ្មានរៀបរាប់អំពីអង្គហេតុ និងអង្គច្បាប់ជាក់លាក់ និងត្រឹមត្រូវ ដើម្បីជាមូលដ្ឋានក្នុងការចោទប្រកាន់កញ្ញា និងសកម្មជនឯទៀត ពីបទរួមក្បត់ និងញុះញង់ឲ្យប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋជាអាទិ៍ ដែលជាបទចោទធ្ងន់ធ្ងរ ប៉ុន្តែទម្រង់នៃដី គឺស្រាលធ្វើឲ្យរួចតែពីដៃ។ កញ្ញាថាបញ្ហារ៉ាំរ៉ៃក្នុងប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌កម្ពុជា គឺត្រូវកែទម្រង់ទាំងស្រុងតែម្តង គឺមិនមែនធ្វើលំៗត្រឹមផ្សាយសាលក្រម ឬដោះស្រាយការកកស្ទះសំណុំរឿងក្នុងតុលាការ ឬដោះដូរតែរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងយុត្តិធម៌នោះទេ៖ «ករណីនៅប្រទេសផ្សេងទៀត អាចដូរនៅត្រឹមក្រសួង។ ប៉ុន្តែប្រទេសយើង យើងដឹងហើយដូរត្រឹមក្រសួងក៏អត់មានន័យ ពីព្រោះមន្រ្តីនៅក្រសួងមួយៗ ក៏ជាកូនអុករបស់អ្នកធំ។ ដូច្នេះយើងត្រូវការដូរនៅថ្នាក់កំពូលតែម្តង គឺត្រូវការមានការផ្លាស់ប្តូរថ្នាក់ដឹកនាំជាតិតែម្ដង»។
ប្រព័ន្ធនីតិរដ្ឋនៅកម្ពុជា ត្រូវបានអង្គការគម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក (World Justice Project) រកឃើញថា អន់ ធ្លាក់រហូតដល់បាតតារាងជាប់ៗ គ្នា ៥ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។