សិទ្ធិសេរីភាពសារព័ត៌មានជាសិទ្ធិសេរីភាពមួយដ៏សំខាន់ និងជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា និងប្រទេសផ្សេងៗ ជាពិសេសប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ាន សុទ្ធតែទទួលស្គាល់សារសំខាន់នៃសិទ្ធិសេរីភាពសារព័ត៌មាន ប៉ុន្តែស្ថានភាពសេរីភាពសារព័ត៌មានក្នុងតំបន់នេះនៅមានសភាពអាក្រក់នៅឡើយ ហើយមានប្រទេសតែមួយចំនួនតូចប៉ុណ្ណោះដែលមានច្បាប់ស្ដីពីសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន។
ថ្ងៃទី២៨ ខែកញ្ញា ខាងមុខ ជាទិវាអន្តរជាតិនៃសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មានជាសាកលដែលសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាននេះ ប្រទេសខ្លះក្នុងតំបន់អាស៊ាន បានបង្កើតជាច្បាប់រួចហើយ គឺច្បាប់ស្ដីពីសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន។
សម្រាប់នៅកម្ពុជាវិញ ក្រសួងព័ត៌មាន និងអង្គការយូណេស្កូ (UNESCO) និងដៃគូបច្ចេកទេសដទៃទៀតកំពុងធ្វើសេចក្ដីព្រាងច្បាប់ស្ដីពីសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន។ ប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ាន ដែលមានច្បាប់ស្ដីពីសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាននោះ ដូចជាប្រទេសថៃ ឥណ្ឌូនេស៊ី និងរដ្ឋមួយចំនួនក្នុងប្រទេសម៉ាឡេស៊ី។
អគ្គលេខាធិការរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិលោក បាន គីមូន (Ban Ki-moon) នៅក្នុងទិវាសេរីភាពសារព័ត៌មានពិភពលោក កាលពីខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៦ ថា សង្កត់ធ្ងន់លើសារសំខាន់នៃសេរីភាពសារព័ត៌មានក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រទេស ក៏ដូចជាការធ្វើឲ្យរដ្ឋាភិបាលមានគណនីយភាព៖ «សិទ្ធិមនុស្ស សង្គមប្រជាធិបតេយ្យ និងការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយនិរន្តរភាព ពឹងផ្អែកទៅលើលំហូរជាសេរីភាពនៃសារព័ត៌មាន ហើយសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន ពឹងផ្អែកទៅសេរីភាពនៃសារព័ត៌មាន។ ឆ្នាំនេះជាឆ្នាំដំបូងក្នុងការដាក់ដំណើរការគោលដៅអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយនិរន្តរភាព ហើយសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន និងសេរីភាពសារព័ត៌មាន មានសារសំខាន់ក្នុងការលើកកម្ពស់ប្រជាជនឲ្យពួកគេហ៊ានចាប់រដ្ឋាភិបាលឲ្យមកទទួលខុសត្រូវ លើការសន្យានានា ដែលអ្នកដឹកនាំទាំងនោះបានធ្វើឡើង។ ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទាំងអស់ គឺជាភ្នែក និងត្រចៀករបស់យើង»។
នៅឆ្នាំ១៩៤៨ អង្គការសហប្រជាជាតិ បានចេញសេចក្ដីប្រកាសជាសាកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស។ ក្នុងនោះមាត្រាទី១៩ សង្កត់ធ្ងន់ទៅលើសេរីភាពនៃគំនិត និងការបញ្ចេញមតិ។ ទោះបីជានៅក្នុងសេចក្ដីប្រកាសជាសាកលនោះ មិនបានចែងច្បាស់ពីសេរីភាពនៃសារព័ត៌មានក៏ដោយ ក៏ប្រទេសជាច្រើនបានទទួលស្គាល់ថា ដើម្បីឲ្យមនុស្សម្នាក់ៗ អាចអនុវត្តន៍សិទ្ធិសេរីភាពនៃគំនិត និងបញ្ចេញមតិបាន លុះត្រាតែគេមានព័ត៌មានគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីយកមកថ្លឹងថ្លែង និងពិចារណា។ ដូចនេះ សិទ្ធិសេរីភាពនៃគំនិត និងការបញ្ចេញមតិរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ គឺទាមទារឲ្យមានសេរីភាពសារព័ត៌មានឲ្យប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិក្នុងការស្នើសុំព័ត៌មាន ទទួលបានព័ត៌មាន និងចែករំលែកព័ត៌មាន។
ធម្មនុញ្ញអង្គការយូណេស្កូ ចែងថា ភាពថ្លៃថ្នូរ និងសេរីភាពរបស់មនុស្សចាំបាច់ត្រូវរាប់បញ្ចូលការតាមរកព័ត៌មានពិតដោយគ្មានការហាមឃាត់។
គិតមកដល់ខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៤ បើយោងតាមភ្នាក់ងារសារព័ត៌មាន ឌឹ ហ្គាឌៀន (The Guardian) មានប្រទេសយ៉ាងហោចណាស់ ១០០ ដែលបានអនុម័តច្បាប់ស្ដីពីសេរីភាពសារព័ត៌មាន ឬក៏ច្បាប់ស្ដីពីសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាននេះ។ ដោយឡែកសម្រាប់ប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ាន ដំណើរការតាក់តែង និងដាក់ឲ្យដំណើរការច្បាប់ស្ដីពីសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មានបានជួបប្រទះការយឺតយ៉ាវច្រើន។
សម្ពន្ធភាពសារព័ត៌មានអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (Southeast Asian Press Alliance) អោយដឹងថា នៅក្នុងតំបន់អាស៊ាន សេរីភាពសារព័ត៌មានការអភិវឌ្ឍតិចតួច។ ប្រទេសថៃ ជាប្រទេសដែលមានដែលច្បាប់ស្ដីពីសេរីភាពសារព័ត៌មានមុនគេ នៅឆ្នាំ១៩៩៧។ ស្ទើរតែជិតពីរទសវត្សក្រោយមក នៅឆ្នាំ២០១៥ ទើបប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី បានដាក់ដំណើរការច្បាប់ស្រដៀងគ្នានេះ។ នៅឆ្នាំដដែលរដ្ឋរបស់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ីពីរ ដែលគ្រប់គ្រងដោយបក្សប្រឆាំង គឺរដ្ឋ សេឡាំងង័រ (Selangor) និងរដ្ឋប៉េណាំង (Penang) បានអនុម័តច្បាប់ស្ដីពីសេរីភាពសារព័ត៌មាន ទោះបីជាមិនទាន់មានច្បាប់សហព័ន្ធអំពីបញ្ហានេះក្តី។ ដូចនេះនៅក្នុងចំណោម ១០ ប្រទេសជាសមាជិក មានតែប្រទេស ២ គឺថៃ និងឥណ្ឌូនេស៊ី និងរដ្ឋ២ នៃប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ប៉ុណ្ណោះដែលមានច្បាប់សិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន។
អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលធ្វើការលើកកម្ពស់សិទ្ធិសេរីភាពសារព័ត៌មានមួយឈ្មោះថា អ្នករាយការណ៍គ្មានព្រំដែន (Reporters Without Border) ចេញសន្ទស្សន៍សេរីភាពសារព័ត៌មានឆ្នាំ២០១៦ ដែលវាយតម្លៃទៅលើស្ថានភាពនៃសេរីភាពសារព័ត៌មានរបស់ប្រទេស១៨០។ ក្នុងចំណោមប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ានទាំង១០ ប្រទេស៨ គឺកម្ពុជា មីយ៉ាន់ម៉ា ថៃ សិង្ហបុរី ម៉ាឡេស៊ី ឥណ្ឌូនេស៊ី ប្រ៊ុយណេ និងហ្វីលីពីន ស្ថិតក្នុងសភាពអាក្រក់ ឯប្រទេស ២ទៀត គឺប្រទេសឡាវ និងវៀតណាម គឺស្ថិតក្នុងសភាពអាក្រក់ខ្លាំង។
ការវាយតម្លៃនេះ ធ្វើឡើងតាមរយៈការសិក្សាទៅលើលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យ៧ មានដូចជា តើការផ្សព្វផ្សាយមានបង្ហាញមតិប្រឆាំងដែរ ឬទេ? តើការផ្សព្វផ្សាយមានឯករាជភាពប៉ុណ្ណា មានរងឥទ្ធិពលពីរដ្ឋាភិបាល ក្រុមហ៊ុន ឬបក្សនយោបាយផ្សេងៗទេ? តើបរិយាកាសក្នុងប្រទេសនោះមានការរារាំងមិនឲ្យមានការផ្សព្វផ្សាយរឿងទាំងស្រុង ឬទេ? តើច្បាប់របស់ប្រទេសជួយសម្រួលទៅដល់ការផ្សព្វផ្សាយបានប៉ុណ្ណា? តើរាល់បញ្ហាដែលប៉ះពាល់ដល់ការផ្សព្វផ្សាយត្រូវបានបើកចំហជាសាធារណៈ ឬទេ? តើប្រទេសមានហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដែលជួយលើកម្ពស់ការផ្សព្វផ្សាយ ឬទេ? និងចុងក្រោយគឺតើមានការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ និងគំរាមកំហែងដល់អ្នកសារព័ត៌មានប៉ុណ្ណាដែរ?
ប្រទេសពីរដែលឋិតនៅប្រភេទអាក្រក់ខ្លាំង គឺប្រទេសឡាវ និងវៀតណាម ដែលស្ថិតនៅលំដាប់១៧៣ និង១៧៥ ក្នុងចំណោមប្រទេស១៨០។ មូលហេតុដែលជំរុញឲ្យប្រទេសឡាវ ត្រូវបានចាត់ទុក្ខជាប្រទេសមានសេរីភាពសារព័ត៌មានអាក្រក់ខ្លាំង គឺដោយសារប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទាំងស្រុងត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយបក្សកាន់អំណាច ហើយលើសពីនេះទៅទៀត រដ្ឋាភិបាលឡាវ បានបង្កើតច្បាប់ដាក់ទោសទណ្ឌទៅលើអ្នកដែលហ៊ាននិយាយរិះគន់រដ្ឋាភិបាលលើបណ្ដាញសង្គមទៀតផង។ ចំណែកឯប្រទេសវៀតណាម វិញ គឺដូចនឹងប្រទេសឡាវ ដែរ គឺប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយបក្សកុម្មុយនិស្តទាំងស្រុង។ ចំពោះអ្នកដែលហ៊ានសរសេរគំនិតប្រឆាំងតាមបណ្ដាញសង្គមត្រូវចាប់ដាក់ពន្ធធនាគារជាបន្តបន្ទាប់។
ប្រទេសប្រ៊ុយណេ និងសិង្ហបុរី ទោះបីជាមានការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចខ្លាំង ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋាភិបាល។ ប្រទេសមីយ៉ាន់ម៉ា ដែលទើបនឹងងើបចេញពីរបបផ្ដាច់ការយោធានៅបន្តមានការរឹតត្បិតខ្លាំងទៅលើការផ្សព្វផ្សាយ។ ចំណែកឯប្រទេសហ្វីលីពីន ស្ថានភាពនៅមានលក្ខណៈគំរាមកំហែងខ្លាំងដល់សុវត្ថិភាពអ្នកសារព័ត៌មាន។
ទោះបីជាស្ថានភាពនៅអាក្រក់នៅឡើយ សេរីភាពសារព័ត៌មានរបស់កម្ពុជា មានចំណាត់ថ្នាក់ល្អជាងគេនៅតំបន់អាស៊ាន គឺឋិតនៅលំដាប់ ១២៦ ក្នុងចំណោម ១៨០ប្រទេស។ បញ្ហាដែលគេរកឃើញគឺថា ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនៅកម្ពុជា ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយប្រយោលពីរដ្ឋាភិបាល និងបក្សពួកកាន់អំណាច។ អ្នកកាសែតដែលធ្វើការរាយការណ៍ទៅលើបញ្ហាក្ដៅដូចជា ការរត់ពន្ធឈើខុសច្បាប់កំពុងប្រឈមនឹងការគំរាមកំហែងច្រើន។ ការបញ្ចេញមតិតាមបណ្ដាញសង្គមត្រូវបានរឹតត្បិតតាមរយៈកាចោទថា ជាការបរិហារកេរ្តិ៍ ឬការញុះញង់ឲ្យមានអស្ថិរភាពសង្គម ហើយលើសពីនេះទៅទៀត គឺការរៀបចំច្បាប់ស្ដីពីឧក្រិដ្ឋកម្មអ៊ីនធឺណិត (Cyber Crime Law or Internet Law) ដែលត្រូវបានសង្គមស៊ីវិលយល់ឃើញថា បង្កើតឡើងដើម្បីរឹតបន្តឹងការសម្ដែងមតិតាមបណ្ដាញសង្គម ដែលជាមូលហេតុបក្សកាន់អំណាចធ្លាក់សន្លឹកឆ្នោតជាច្រើនកាលពីការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៣។
ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្ដី ស្ថានភាពសេរីភាពសារព័ត៌មាននៅកម្ពុជា ក៏មានចំណុចរីកចម្រើនមួយចំនួនដែរដូចជា ការចងក្រងច្បាប់ស្ដីពីសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន ដែលនឹងបញ្ចប់ក្នុងឆ្នាំ២០១៨ ខាងមុខ ក្រោមជំនួយពីរដ្ឋាភិបាលស៊ុយអែត (Sweden) តាមរយៈអង្គការយូណេស្កូ ច្បាប់ស្ដីពីសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន ដែលនៅប្រទេសខ្លះហៅថា ច្បាប់ស្ដីពីសេរីភាពសារព័ត៌មាន។
មាត្រាមួយចំនួននៃច្បាប់ស្ដីពីសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មាន ត្រូវបានអ្នកសារព័ត៌មានជាតិ និងអន្តរជាតិទាមទារឲ្យក្រសួងព័ត៌មានកែប្រែឡើងវិញ បើពុំនោះទេ ច្បាប់នេះនឹងរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាពសារព័ត៌មាន។ បន្ថែមពីលើនេះ ច្បាប់នេះនៅតែពឹងផ្អែកខ្លាំងទៅលើឆន្ទៈរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការអនុវត្ត។ ក្រៅពីកម្ពុជា ប្រទេសហ្វីលីពីន ក៏កំពុងរៀបសេចក្ដីព្រាងច្បាប់ស្ដីពីសេរីភាពសារព័ត៌មាននេះដែរ។
កាលពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៥ កន្លងទៅ ជំនួបប្រជុំរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិលើកទី៣៨ នៅទីក្រុងប៉ារីស (Paris) បានប្រកាសយកថ្ងៃ២៨ ខែកញ្ញា រៀងរាល់ឆ្នាំ ជាទិវាអន្តរជាតិនៃសិទ្ធិទទួលបានព័ត៌មានជាសាកល (International Day for the Universal Access to Information) ដើម្បីទាមទារឲ្យគ្រប់ប្រទេសជាសមាជិកធានាឲ្យបាននូវសិទ្ធិរបស់សាធារណជន ក្នុងការស្នើសុំទទួលបាន និងចែកចាយព័ត៌មាន៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖
ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។