សមាជិកសភាអូស្ត្រាលី និងអ្នកជំនាញច្បាប់ យល់ថា ដើម្បីបោសសម្អាតមន្ត្រីពុករលួយនៅ កម្ពុជា ឲ្យមានប្រសិទ្ធភាព លុះត្រាតែមេដឹកនាំមានឆន្ទៈខ្ពស់ និងធ្វើជាគំរូល្អ។ ពួកគាត់ពិនិត្យឃើញថា ការចាប់ខ្លួនមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនពាក់ព័ន្ធនឹងការសូកលុយរាប់ម៉ឺនដុល្លារតាមរយៈទីប្រឹក្សា និងជំនួយការរបស់លោក ហ៊ុន សែន ដើម្បីបានតំណែង និងផលប្រយោជន៍ គឺមេដឹកនាំនៅមិនទាន់បង្ហាញឆន្ទៈច្បាស់លាស់នៅឡើយ។
បើទោះបីជាមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួន ត្រូវបានចាប់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើពុករលួយក្នុងសំណុំរឿងជាមួយទីប្រឹក្សាលោក ហ៊ុន សែន គឺលោក លី សាម៉េត ក្ដី ក៏អ្នកឃ្លាំមើលវាយតម្លៃថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា នៅមិនទាន់មានឆន្ទៈពិតប្រាកដក្នុងការបោសសម្អាតមន្ត្រីពុករលួយ ឲ្យមានប្រសិទ្ធភាពនៅឡើយ។
តំណាងរាស្ត្រអូស្ត្រាលីដើមកំណើតខ្មែរ លោក តាក់ ម៉េងហ៊ាង ថ្លែងថា ការចាត់វិធានការទៅលើមន្ត្រីពុករលួយមួយចំនួនចុងក្រោយនេះ ជាសញ្ញាល្អមួយ។ ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី លោកស្នើដល់រដ្ឋាភិបាលថា ត្រូវបង្ហាញការប្ដេជ្ញាចិត្តខ្ពស់ និងបន្តវិធានការលើមន្ត្រីពុករលួយផ្សេងៗ ទៀត ដោយមិនរើសមុខ និងលម្អៀង ដើម្បីពង្រឹងយុត្តិធម៌សង្គម និងអភិបាលកិច្ចល្អ។ លោកបន្តថា អំពើពុករលួយបានចាក់ឫស យ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងសង្គមខ្មែរទាំងអំពើពុករលួយនយោបាយ អំពើពុករលួយបក្ខពួកនិយម និងអំពើពុករលួយបែបស៊ីសំណូកជាដើម ដូច្នេះ ប្រសិនបើគ្មានឆន្ទៈពិតប្រាកដពីមេដឹកនាំទេ គឺមិនអាចលុបបំបាត់ ឬកាត់បន្ថយអំពើពុករលួយបានទេ។
លោក តាក់ ម៉េងហ៊ាង៖«អំពើពុករលួយ ជាអំពើពុករលួយនយោបាយ អំពើពុករលួយផ្នែកខាងការសម្រេចចិត្ត និងអំពើពុករលួយដែលអាចកើតឡើង ដោយសារតែបក្ខពួកនិយមទាំងអស់នេះ គឺត្រូវការប្ដេជ្ញាចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ទើបអាចជម្រះ ឬកាត់បន្ថយបាន។ ដូច្នេះ ការដែលមានមន្ត្រី ឬមួយអ្នក ដែលប៉ុនប៉ង ចង់ក្លាយជាមន្ត្រី ឬចង់ឡើងតំណែងអីនេះ អាហ្នឹងគ្រាន់តែជាចំណុចមួយនៅក្នុងអំពើពុករលួយផ្សេងៗ ទាក់ទងនឹងបក្ខពួក ឬក្រុមគ្រួសារនិយមនោះទេ។ បើសិនជាមិនមានអ្នកទទួលសំណូក ក៏មិនមានអ្នក ដែលប៉ុនប៉ងសូកប៉ាន់នោះដែរ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំយល់ថា អំពើពុករលួយនេះ ទោះជាលក្ខណៈអំពើពុករលួយនយោបាយ ពុករលួយនៅក្នុងការសម្រេចចិត្ត ឬមួយពុករលួយ ដោយសារបក្ខពួក ក្រុមគ្រួសារនិយមក៏ដោយ គឺត្រូវការជម្រះ ត្រូវការការប្ដេជ្ញាចិត្តខ្ពស់ ទើបមានប្រសិទ្ធភាព»។
ការលើកឡើងនេះ គឺបន្ទាប់ពីអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ (ACU) បានឃាត់ខ្លួនមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលពីររូបបន្ថែមទៀត ពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើពុករលួយជាមួយទីប្រឹក្សារបស់មេបក្សកាន់អំណាច លោក ហ៊ុន សែន គឺលោក លី សាម៉េត និងជំនួយការរបស់លោក ហ៊ុន សែន គឺលោក ដួង តារា រួមទាំងបក្ខពួកម្នាក់ទៀត ឈ្មោះ ឡាច សំរោង។ មន្ត្រីទាំងពីររូបនោះ រួមមាន អភិបាលរងខេត្តពោធិ៍សាត់ លោក ឡាយ វិសិដ្ឋ ពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងសូកលុយ ៥៧ម៉ឺនដុល្លារអាមេរិកដល់លោក លី សាម៉េត ដើម្បីឲ្យជួយរត់ការទៅលោក ហ៊ុន សែន ឲ្យបានតំណែងធំ។ ចំណែកអតីតអភិបាលស្រុកល្វាឯម លោក កន សុខកាយ សូកលុយ ៣០ម៉ឺនដុល្លារអាមេរិកទៅលោក លី សាម៉េត ដើម្បីឲ្យជួយរត់ការទៅលោក ហ៊ុន សែន ឲ្យបានប្ដូរទៅកាន់តំណែងជាអភិបាលក្រុងអរិយក្សត្រ។ នៅមុននេះ អង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ ក៏បានឃាត់ខ្លួនអតីតមន្ត្រីនគរបាលពាក់ផ្កាយ៣ម្នាក់ មានតួនាទីជាអនុប្រធាននាយកដ្ឋានកណ្ដាលនគរបាលយុត្តិធម៌ លោក មួង ឃីម ព្រមទាំងឧកញ៉ា អ៊ុត ធី ហើយបញ្ជូនទៅតុលាការដែរ ពាក់ព័ន្ធនឹងសំណុំរឿងស៊ីសំណូក និងសូកប៉ាន់ជាមួយលោក លី សាម៉េត និងលោក ដួង តារា ដូចគ្នា។ នៅក្នុងរបាយការណ៍សំណុំរឿង ដែលកាសែតក្នុងស្រុកបានផ្សព្វផ្សាយ បង្ហាញថា លោក លី សាម៉េត លោក ដួង តារា លោក ឡាច សំរោង លោក មួង ឃីម និងបក្ខពួកមួយចំនួនទៀត បានបោកលុយពីមន្ត្រីរាជការ និងអ្នកជំនួញមួយចំនួន ដោយសន្យាថា នឹងជួយរត់ការទៅលោក ហ៊ុន សែន ដើម្បីឲ្យបានតំណែងធំក្នុងស្ថាប័នរដ្ឋ និងជួយដោះស្រាយបញ្ហាដីធ្លី។សំណុំរឿងនីមួយៗ មានទឹកប្រាក់ចាប់ពី ១៣ម៉ឺនដុល្លារ ២៥ម៉ឺនដុល្លារ ៣០ម៉ឺនដុល្លារ ៣លាន៥សែនដុល្លារ និងសំណុំរឿង ដែលមានទឹកប្រាក់រហូតដល់ ៦លាន ៧សែនដុល្លារ និង ១០លានដុល្លារអាមេរិក។ លោក ដួង តារា និងលោក លី សាម៉េត ត្រូវបានតុលាការចាប់ខ្លួន និងបញ្ចូនទៅឃុំក្នុងពន្ធនាគារហើយ ក្រោយមានបញ្ជាពីលោក ហ៊ុន សែន។ ចំណែកលោក ឡាច សំរោង ដែលជាសកលវិទ្យាធិការ នៃសកលវិទ្យាល័យឥទ្រ្ទវិជ្ជា និងជាអ្នករត់តាមត្រឹកៗ ជូតញើសឲ្យលោក លី សាម៉េត នោះ សមត្ថកិច្ចមិនទាន់ចាប់ខ្លួនបាននៅឡើយទេ។
អ្នកនាំពាក្យអយ្យការអមសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ លោក ប្លង់ សុផល បានប្រាប់កាសែតក្នុងស្រុកថា តុលាការ បានចោទប្រកាន់លោក លី សាម៉េត លោក ដួង តារា លោក មួង ឃីម ពីបទជំនួញឥទ្ធិពលអកម្ម ដែលអាចជាប់គុកពី ៥ឆ្នាំ ទៅ ១០ឆ្នាំ។ ចំណែក ឧកញ៉ា អ៊ុត ធី ដែលជាអ្នកសូកលុយ ត្រូវបានតុលាការ ចោទពីបទជំនួញឥទ្ធិពលសកម្មដែលអាចជាប់គុកពី២ឆ្នាំទៅ៥ឆ្នាំ។
ជុំវិញរឿងនេះ វិទ្យុអាស៊ីសេរី មិនអាចសុំការឆ្លើយតបពីអ្នកនាំពាក្យអយ្យការអមសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញ លោក ប្លង់ សុផល និងអ្នកនាំពាក្យរបស់អង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ លោក សយ ច័ន្ទវិចិត្រ បានទេ ដោយសារទូរស័ព្ទចូលពុំមានអ្នកទទួល។
ការចាត់វិធានការទៅលើមន្ត្រីពុករលួយទាំងនេះ តុលាការអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ និងអាជ្ញាធរពាក់ព័ន្ធ ហាក់ព្យាយាមលាក់បាំងព័ត៌មាន និងយោគយល់ច្រើន ដោយខ្លាចប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិ មុខមាត់ និងកិត្តិយសរបស់ជនជាប់ចោទទាំងនេះ ដែលខុសឆ្ងាយពីករណីចាត់វិធានទៅលើអ្នករិះគន់ និងអ្នកប្រឆាំង។
អ្នកជំនាញច្បាប់ និងអភិបាលកិច្ចបែបប្រជាធិបតេយ្យ លោក វ៉ន ចាន់ឡូត យល់ថា ការសូកប៉ាន់លុយទៅក្រុមមនុស្ស ដែលនៅក្បែរលោក ហ៊ុន សែន ដើម្បីបានតំណែងធំៗ ក្នុងស្ថាប័នរដ្ឋ និងផលប្រយោជន៍អ្វីមួយ គឺអាចជាប់ពាក់ព័ន្ធគ្នាជាប្រព័ន្ធទ្រង់ទ្រាយធំ។លោក ជឿថា មូលហេតុដែលមានមន្ត្រី ឬអ្នកជំនួញជាច្រើន នាំគ្នាសូកលុយឲ្យលោក លី សាម៉េត និងលោក ដួង តារា រត់ការនោះ ព្រោះមានករណីជោគជ័យច្រើន ។
លោក វ៉ន ចាន់ឡូត៖«ជាការពិតរឿងនេះ វាត្រូវពាក់ព័ន្ធជាប្រព័ន្ធ គឺអ្នកសូក អ្នកទទួលសំណូក ហើយនឹងអ្នក ដែលមានសិទ្ធិអំណាចនៅក្នុងការចុះហត្ថលេខា ដើម្បីអាចធ្វើឲ្យគោលបំណងនៃអ្នកទាំងនោះបានសម្រេច»។
ស្រុកខ្មែរ ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក ហ៊ុន សែន ប្រមាណ ៤ទស្សវត្សរ៍មកនេះ គេមើលឃើញថា មន្ត្រីមួយចំនួនធំ ដែលគ្មានឪពុកម្ដាយជាអ្នកធំ តែងតែប្រើលុយទិញតំណែង ហើយទំហំនៃការចំណាយ គឺអាស្រ័យលើកម្រិតនៃមុខតំណែងនោះ។ ចំណែកកូនចៅរបស់មន្ត្រីកំពូលរបស់បក្សកាន់អំណាចវិញ ពួកគេ មិនខ្វល់រឿងចំណាយលុយទិញតំណែងទេ ព្រោះមានម៉ែឪរបស់ពួកគេចាំជួយជ្រោមជ្រែងលើកបន្តុបរួចទៅហើយ ដូចជា ករណីកូនចៅ និងសាច់ញាតិរបស់លោក ហ៊ុន សែន ជាឧទាហរណ៍ស្រាប់។
លោក វ៉ន ចាន់ឡូត មើលឃើញថា ដោយសារគំរូអាក្រក់ និងអំពើពុករលួយតាមបែបនយោបាយរបស់អ្នកកាន់អំណាចកំពូលៗ នេះហើយ ទើបធ្វើឲ្យមន្ត្រីថ្នាក់ក្រោមយកគំរូតាម។ លោកបន្តថា វិបត្តិអំពើពុករលួយដ៏ធ្ងន់ធ្ងរដូចសព្វថ្ងៃនេះ ទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាល មានឆន្ទៈនយោបាយពិតប្រាកដ ទើបអាចដោះស្រាយបាន។
លោក វ៉ន ចាន់ឡូត៖«ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលមិនប្រញាប់ប្រញាល់ នៅក្នុងការបោសសម្អាតអំពើពុករលួយ ឬក៏ធ្វើកំណែទម្រង់ឲ្យទៅជារដ្ឋាភិបាលសុចរិត និងស្អាតស្អំទេ អំពើពុករលួយនិងមន្ត្រីអសកម្មនេះគឺជាសត្រូវទី១ ហើយនៅកៀកនឹងរដ្ឋាភិបាលបំផុត ដែលអាចនឹងធ្វើឲ្យរដ្ឋាភិបាលដួលរលំ»។
អ្នកឃ្លាំមើល យល់ថា ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាល ចង់ចាត់វិធានការលើមន្ត្រីពុករលួយនោះ គឺគ្មានអ្វីពិបាកទេ ទោះបិទភ្នែកក៏អាចចាប់បានដែរ។ ពួកគាត់ យល់ថា ប្រសិនបើសិនជាចង់ដឹងច្បាស់ថា មន្ត្រីណាម្នាក់ស្អាតស្អំ ឬពុករលួយ គេគ្រាន់តែពិនិត្យមើលទ្រព្យសម្បត្តិធៀបនឹងប្រាក់ខែ ឬចំណូលពីរបររកស៊ីរបស់គ្រួសាររបស់ពួកគេ ជាការស្រេច៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។